s Internazionale Joor vo de indigene Sprooche

S Internazionale Joor vo de indigene Sprooche isch es Projäkt vo der UNO für s Joor 2019.

s Logo vom Internazionale Joor vo de indigene Sprooche

s Projäkt

Es goot drum, uf der ganze Wält druf ufmerksam z mache, ass ganz vili chlyni Sprooche aktuell gfäärdet sind wäge soziale, wirtschaftleche und politische Gründ. I vilne Länder mache d Regierige wenig oder gar nüüt zum de Minderheitesprooche hälfe.

«Indigeni Sprooche» oder au «autochthoni Sprooche» – im Alemannische chönt men au säge: «yheimischi Sprooche» – sind d Sprooche vo Urywooner, wo scho sid langer Zyt i so Länder läbe, wo spöter vo Lüüt us anderne Piet, meischtens us Öiropa besidlet worde sind. Die wirtschaftlechi und politischi Macht lyt bi de nöie Bevölkerigsgruppe, wo au was d Zahl agoot vil stercher weder die alte yheimische Ethnie sind und d Kultur dominiere. Meischtens redt me i däm Zämehang i dr Öfentlechkeit vo soziale Probleem z Amerika und z Auschtralie mit de Aborigines. Gfäärdet sind aber au Idioom z Afrika und in es bar Länder vo Südoschtasie.

Und me cha zum Verglych gwüss au dra dänke, ass es bi der alemannische Sprooch au regionali Dialäkt gitt, wo immer wie weniger gredet wärde und drum in ihrere Exischtänz bedroht oder wo sogar scho ganz usgstorbe sind, wie öppe bi de Südwalser; und s Probleem betrifft zimli starch au teil Mundarte vom Rätoromanische.

es git z Auschtralie nume no drüü Lüüt, wo die alti Aborigines-Sprooch Marri Ngarr als Hauptsprooch rede und derzue ane no öppe füfzg, wo se als Zwöitsprooch no könne

D UNESCO dokumäntiert scho lang, wie s de gfäärdete Sprooche uf der Wält goot, und si het gseh, ass vo de regionale Sprooche vo de «indigene Völker», also de chlyne Gruppe vo yheimische Lüüt i einzelne Regioone immer wie meh verschwinde und uusstärbe, und si wott zeige, was es für Verchnüpfige git zwüsche der Sproochefroog, der algemeine Entwicklig i de Länder, der Fridens- und der Komfliktpolitik. Ass die chlyne Minderheite ihri Kultur und Identität verlüüre, do dra isch i vilne Fäll tschuld, ass me ne s Rächt uf di eigeni Entwicklig nid gönnt und ass si sech z wenig gäge grossi wirtschaftlechi Inträsse vo usse chönne weere, wo ne i vilne Fäll d Läbensgrundlage wäggnää. D Lüüt gwööne sech dra, statt der tradizionelle eigene Sprooch die nöi Umgangssprooch von ere grössere Regioon oder d Nazionalsprooch vomene Land z schwätze, und die wo no a der alte Mundart feschthalte wärde immer weniger, bis se zletscht niemer me cha.

Am 19. Dezämber 2016 het d Gäneralversamlig vo der UNO pschlosse, ass s Joor 2019 s Internazionale Joor vo de indigene Sprooche sell wärde. Das het si gmacht, will s «UNO-Forum für Aglägheite vo de indigene Völker» en Entwurf für d Resoluzion do derfüür ygreicht gha het. So wie s Forum vorgschlage het, het me der UNESCO d Projäktleitig für das Themejoor gää.

wo me z Italie die südwalserdüütsche Dialäkt tuet rede – oder früener gredt het

Mit däm Projäkt wott d UNO luege, ass me d Läbenssituazion vo de gfäärdete Minderheite und Volchsgruppe verbesseret, ass me übere Wärt vo dene ihrer Kultur und über d Schwirikeite, wo si aträffe, tuet rede. I däm Joor sell s verschideni Akzioone gää, wo glychzytig au der «UNO-Agända für nochhaltegi Entwicklig» vo anne 2010 entspräche:

• Hilf ass die yheimische Sprooche besser überläbe: me sell se i de Meedie, i der Sproochpolitik und de nöie Komunikazionsmiddel wie au im Internet meh bruuche.
• Projäkt zum die Sprooche läbig z erhalte: me sell d Sprooche erforsche und schriftlech und audiovisuell feschthalte, systematisch organisiere und für se sproochlechi Grundlaage zämestelle und se dur Schuelbildig für jungi und alti Lüüt, wo se no rede, sterche – grad eso wie öppe bim Leschuzyd im Nordweschte vo den USA.
• Verbreitig vo de kulturelle Wärt vo de yheimische Völker: Es sell i soziokulturelle, wirtschaftlige, politische und sportliche Chreis i de betroffene Länder und au internazional akzeptiert wärde, ass die indigene Kulture eigeständigi und wärtvolli Erschynige vo der mönschleche Zivilisazion sind.

Lueg au

• Internazionale Muettersprooch-Taag, all Joor am 21. Februar
• Europäischa Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha
• Linguizid

Weblink

• Official website of the International Year of Indigenous Languages
• Dütschi Gselschaft für bedrooti Sprooche
• UNESCO Indigenous peoples
• Sophie Donovan: Get talking – are we losing indigenous languages? In: Geographical, 3. Augschte 2018
• UNESCO: United Nations General Assembly proclaims 2019 as the International Year of indigenous Languages and invites UNESCO to take the lead
• 2019 International Year of Indigenous Languages uf arts.gov.au