Jerusalem

Jerusalem
Basisdate
hebräisch:	ירושלים (Jeruschalajim)
arabisch:	القدس (al-Quds)
Staat:	Israel
Bezirk:	Jerusalem
Koordinate:	31° 47′ N, 35° 13′ O31.77916666666735.223611111111628
Höchi:	628 m
Flechi:	126,4 km²
Iiwohner:	933.113 (2011)
Bevölkerigsdichti:	7.382 Iiwohner pro km²
Art vo dr Gmeind:	Stadt
Webpresänz:	www.jerusalem.muni.il

Jerusalem (hebräisch: ירושלים, Jeruschalajim, altgriechisch: Ἱεροσόλυμα, Hierosólyma, lateinisch: Hierosolyma; arabisch: القدس, al-Quds (asch-Scharif)) isch d Hauptstadt vom Staat Israel. In Jerusalem isch de Sitz vom israelische Presidänt, vo de Knesset (de Legislative), vo de Judikative un vo de Regierig vo Israel.

Gschicht

Jerusalem isch eini vo de ältischte Stedt vo de Wält. Si isch wahrschinlich sit 5000 Jahr immer bewohnt gsi, aber zum erschte Mol im 19. Johrhundert vor dr Ziitwändi erwähnt worde. Urschbrünglig isch si d Hauptstadt vo de Jebusiter gsi, und denn noch einere vo de Gschichte in dr Bibele vom israelitische König David eroberet und vom Salomo vergrösseret worde. Für das git s aber keini archäologische Bewiis. 587 vor dr Ziitwändi isch d Sdadt vom babylonische König Nebukadnezar zerstört worde, und me het siini Iiwohner si nach Babylonie ins Exil gschickt. Nach dr Eroberig vo Babylon dur dr Perserkönig Kyros dr Grooss hai d Jude widr zrugg dörfe und Jerusalem widr chöne ufbaue; Jerusalem isch s religiöse Zäntrum vom Judedum und under de Haschmonäerkönig au d Landeshauptstadt gsi. Noch dr Ziitwändi isch Judäa vo de Römer beherrscht worde, und d Jude hai sich gege se ufglähnt und im Johr 70 het dr Kaiser Titus se underworfe und Jerusalem zerstört. D Stadt isch nach em Ufstand vom Bar Kochba, wo vo 132 bis 135 duurt het, as römischi Stadt mit em Name Aelia Capitolina vom Kaiser Hadrian widr ufbaut worde.

D Chlagimuur, im Hindergrund de Felsedom

637 hai d Araber Jerusalem eroberet und 1099 d Chrüzritter, won äs schreckligs Bluetbad under de Verdeidiger agrichtet hai. Denn isch Jerusalem d Hauptstadt vom Chrüzritterstaat Jerusalem gsi, bis es vom ägyptische Sultan Saladin ane 1187 eroberet worden isch. Sid 1517 isch s Deil vom osmanische Riich gsi, bis es 1917 a d Ängländer gfallen isch. Jerusalem isch jetz s Verwaltigszäntrum vom britische Mandat in Paläschtina gsi und hätt noch em Deiligsblan vo dr UNO söte än internationali Stadt wärde. Ane 1948 isch dr Staat Israel ggründet worde und d Landesgränze isch kwer dur Jerusalem gloffe. D Araber hai d Deilig nid agnoh, und nach em israelische Unabhängikeitschrieg, wo Israel en Landkorrdoor vom Underland uf Jeruslem eroberet het, isch d Stadt doch deilt blibe; dr Weschte het definitiv zu Israel ghört und Oschtjerusalem isch vo de Jordanier verwaltet worde.

Au dr Oschtdeil vo dr Stadt isch im Sächstagechrieg ane 1967 vo Israel erobert worde, un 1980 hei d Israeli ganz Jerusalem durch es Grundgsetz, s so gnänte «Jerusalemgesetz», zur «unteilbare Hauptstadt» vo ierm Land usgruefe. Gege des Gesetz un gege d Usweitig vo israelischem Recht uf de Oschtteil vo de Stadt gits internationali Vorbehalt, wie au gege d Erwiterig vo de Stadtverwaltigsgrenze un gege de israelisch Hauptstadtstatus. D Paläschtinenser beaspruchet de Oschtteil vo de Stadt als Hauptstadt von eme zuekünftige Staat Palästina.

De Gegensatz zwischen Antike un Moderne isch in dere Stadt mit ihrer multikulturelle un multiethnische Bevölkerig besunders sichtbar. D Jerusalemer Altstadt isch von ere Muur umgäh, wo dr Sultan Süleyman I. (1496–1566) baut het, un het vier Teil: s jüdische, s christliche, s armenische un s muslimische Viertel.

S Zälthuus für d Büecher

Architektur

Zu de bedütende Bouwärch vo Jerusalem zellet:

• d Stadtmuur
• s Damaskustoor
• d Grabeschile
• d Chlaagimuur
• d Erlöserchile
• dr Felsedom
• d al-Aqsa-Moschee
• d Synagooge
• d Zitadälle
• d Chords-Hängebrugg
• s Staatsarchyv vo Israel
• s Zälthuus für d Büecher (änglisch «Shrine of the Book»)
• d Nazionalbiblioteek
• s Islamische Museum ufem Tämpelbärg
• s Rockefeller Museum z Oschtjerusalem
• dr Busbaanhof
• s Teddy-Stadion