Brandenburg-Berlinisch Werterbuech

Dialäkt: Undermarkgreflerisch

S Brandenburg-Berlinisch Werterbuech (dt. Brandenburg-Berlinisches Wörterbuch, churz BBW) erfasst d Dieläkt vu Berlin un Brandeburg. Bsunderi Probläm bi dr Bearbeitig vum Werterbuech hän sich dodrus ergee, ass es Arbetsgebiet uf eire Syte oschtniderdytschi un un uf dr andre Syte ostmitteldeutsche Dieläkt umfasst. Wäge däm wird rein formal e dopplete Stichwortaasatz brucht, wu ne Lemma in ere hochdytsche un in ere niderdytscher Lutig vorlyt. Di hochdytsch Form giltet as Ornigslemma in Großbuechstabe, as dieläktali Leitform aber e Form, wu am Mittelmärkisch orientiert isch.

Vil problematischer bi dr formale Ornig vu dr Werter isch aber s Tatsach gsi, ass dr niderdytsch-hochdytsche Gegesatz im Arbetsgebiet vum BBW syt dr 2. Helfti vum 19. Johrhundert im Mittelmärkisch allmeh zuen eme Verfall vu dr niderdytsche Dieläkt gfiert het. Wichtig isch do vor allem dr Yyfluss gsi vum Berlinisch, wu in dr Stedt vu dr Mark Brandeburg syt dr 1870er Johr di stedtische Sproche verdrängt gha het, wu no zimli dr niderdytsche Dieläkt noo gstande sin. Vu dr märkische Stedt uus hän sich sich vor allem di mittelmärkische Dieläkt derno stark veränderet dur dr Yyfluss vu dr hochdytsche Dieläkt.

Die Probläm het mer guet chenne säh im Matrial, wu in dr Johr 1950 bis 1959 dur Frogebegenerhebige gwunne woren isch. Im Nordmärkisch zeigt sich im allgmeine no rächt dytlig di dieläktal Grundschicht, im Mittelmärkisch findet mer si aber nume no bruchstuckhaft.

Gschicht

Grindig vu dr Arbetsstell 1939
Matrialerhebig vor allem 1949 bis 1959 (dur d Anneliese Bretschneider)
Aafang vu dr Publikations 1968,
2001 Abschluss un Uflesig vu dr Arbetsstell

Am Aafang sin fir s Brandeburg-Berlinisch Werterbuech an no d Dieläkt vum eschtlige Deil vu dr Mark Brandeburg gsammlet wore. Syter 1945 ghert des Biet zue Pole un die Dieläkt sin noch em Zwete Wältchrieg nimmi wyter erforscht wore un si sin au nit im Werterbeuch bschribe.

Anne 1968 het an dr Dytsche Akademii vu dr Wisseschafte z Berlin di sognännt Akademiireform aagfange. Ziil isch es doderby gsi, di wisseschaftspolitische Grundsätz vu dr SED an dr Akademii un am domolige Institut für deutsche Sprache und Literatur durezsetze. D Dieläktwerterbiecher sin derby vu Aafang aa in s Visier vu dr SED-Kritik grote, un mer het im Bezug uf die Forschige feschtgstellt, ass si „für die sozialistische Gesellschaft irrelevante Fragestellungen der bürgerlichen Wissenschaften des 19. Jahrhunderts aufarbeiten“. D Tatsach, ass z Weschtdytschland, z Eschtryych un in dr Schwyz an verglyychbari Werterbiecher gschafft woren isch, het aber derzue gfiert, ass d Dieläktwerterbiecher, wu scho mit dr Vereffentlichung aagfange woren isch, hän chenne wytergfiert wäre. Doderzue sin si 1971 vu dr Sächsische Akademii vu dr Wisseschafte z Leipzig ibernuu wore.

Zue däm Zytpunkt sin vum BBW 5 Liferige vum 1. Band publiziert gsi. Unter dr Obhuet vu dr Sächsische Akademii vu dr Wisseschafte z Leipzig het in dr Johre druf d Vereffentlichung kontinuierlig chenne furtgsetzt wäre.

Uf dr andre Syte isch aber s Pommersch Werterbuech anne 1969 yygstellt woren un am Mittelelbische Werterbuech isch scho syter anne 1959 nimmi gschafft wore.

Matrialgrundlag

1 Zetelarchiv mit ca. 800.000 Zetel
Zetelarchiv as Regischter fir s Frogebegematrial mit ca. 40.000 Zetel.

Publikation

Aafang vu dr Publikation: 1968

Band 1 (A – E): 1976
Band 2 (F – K) 1985
Band 3 (I – Schutzmann): 1994
Band 4 (Schwabbel – Z): 2001

Literatur

A. Bretschneider: Das Brandenburg-Berlinische Wörterbuch. Deutsches Jahrbuch für Volkskunde 4 (1985), S. 438–444.
G. Ising: Das Brandenburg-Berlinische Wörterbuch. In: Berichte über dialektologische Forschungen in der Deutschen Demokratischen Republik. Hrsg. v. der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Institut für Deutsche Sprache und Literatur, Berlin 1965, S. 11–14.
J. Wiese: Zum Erscheinen des Brandenburg-Berlinischen Wörterbuches. Sprachpflege 18 (1969), S. 49–52.
J. Wiese: Brandenburg-Berlinisches Wörterbuch. Geschichte, Aufgaben, Darstellungsform. In: Sächsische Akademie der Wissenschaften zu Leipzig. Geschichte ausgewählter Arbeitsvorhaben. Hrsg. v. H. Penzlin, Stuttgart/Leipzig 1999, S. 123–129.
J. Wiese: Das Brandenburg-Berlinische Wörterbuch (BBW). Geschichte und Publikationsergebnisse. In: Jahrbuch für brandenburgische Landesgeschichte, Band 54 (2003), S. 219–230.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Brandenburg-Berlinisches_Wörterbuch“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.