E. Holtzmann & Cie.

D E. Holtzmann & Cie. AG isch emool ain vu dr greeschte dytsche Babyyrhäärsteller gsii mit em doomoolige Hauptsitz im Murgdaal z Baade-Wiirtebäärg. Dr Standoort vu dr Fiirma het e aigeni Boschtaaschrift ghaa: „7566 Weisenbachfabrik“, wel er iber dr Baan vu vier Gmaine gangen isch: Bermerschbach (Bermersbach), Langebrand (Langenbrand) (baidi hite zue Forbach), Au im Murgdal (hite zue dr Gmai Wissebach) un Wissebach (Weisenbach). No dr Iibernaam vu dr Fiirma dur dr finnisch-schweedisch Babyyrkunzäärn Stora Enso sin di drei Wäärch im Murgdaal anne 1997 stillglait woore, d Babyyrmiili Wolfsheck isch aafangs 2008 zuegmacht woore.

Eemoolige Hauptverwaltig vu dr E. Holtzmann & Cie. AG

Fiirmegravur iber em Hauptyygang vu dr eemoolige Hauptverwaltig

Gschiicht

Voorgschiicht

S mittler Murgdaal im Noordschwaarzwald het, bis unterhalb vu dr Stadt Gernschbach, mit syyne grooße Wälder un em Fluss, wu doodmool Staarkwasser gfiert het, gueti Voruussetzige bote fir Bedriib, wu Holz verschafft oder Babyyr un Bappedeckel häärgstellt hän. Scho syt dr Mitti vum 16. Jorhundert het mer in däre Regioon Holz gmacht un uf dr Murg gfleezt. S Holz het mer – in Fleez bunde – fir dr Schiffböu z Holland bruucht.

1883 bis 1921

Ain vu dr Väter vu däre Schlisselinduschtry im Murgdaal isch dr Eugen Holtzmann vu Charlsrue gsii. Är het zäme mit em August Fischer un em Johannes Dorn am 1. Mai 1883 e Gsellschaftsverdraag gmacht fir e Holz- un Babyyrfabrik im Murgdaal. Anne 1884 isch d E. Holtzmann & Cie. oHG ins Handelsregischter yydrait woore. Dr eerscht Spaatestich fir e Privaatstrooß isch am 7. Mai 1883 gsii, 1885 het mer dr Grundstai fir s eescht Fabrikgebei glait. Aafangs 1886 isch dr Dorn dur dr Wilhelm Oechelhäuser abgleest woore. 1886/1887 isch z Breitwies/Langenbrand di eerscht Fabrik fir Holzstoff un Babyyr entstande, wu mer ab Novämber 1886 Holzschliff häärgstellt het. Scho im Johr druf, 1887, het mer aafange Babyyr produziere, sällemol mit ere Aarbetsbraiti vu 2,6 m. 1888 het mer d Schlyferei z Breitwies uuswytet un e zwooti Maschiin in Bedriib gnuu. Wel d Noofroog no Zytigsdruckbabyyr allmee gstiigen isch, isch ab 1889 e zwooti Fabrik z Schlechtnau/Wissebach mit ere Holzschlyferei entstande.

Wäg dr hooche Iiberproduktioon vum Holzschliff het mer 1895 d Babyyrfabrik Brohl z Kreuzau im Rhyyland paachtet (hite Brohl Wellpappe GmbH & Co. KG). Anne 1898 isch d Firma C. Milchsack & Co. z Bergisch-Gladbach gchauft woore. Die het vor allem Luftschlange (fir dr Karneval) un Telegraafebabyyr (fir Morse-Apperaat) produziert, d Maschiine vu Milchsack het mer derno bi dr Brohl z Kreuzau montiert. Anne 1902 hän d Bsitzer vu dr Brohl, d Brieder Wente, dr Paachtverdraag ufgleest un d Fabrik an d Brieder Schmitz vu Merken bi Düren verpaachet.

Noch em Dood vum Eugen Holtzmann anne 1901 het sy Schwiigersuun Arwed Fischer (1868–1931) di tächnisch Laitig vum Unternäme ibernuu.

Mit eme Uusböu vu dr Murg het mer zuesätzligi Wasserchraft chenne bruuche. Ab 1905 het mer e dritti Fabrik z Wolfsheck/Langenbrand böue, wu im Jänner 1907 dr Bedriib ufgnuu het mit Voith-Babyyrmaschiine vu Hoedna. 1910 het s Wäärch Wolfsheck e diräkte Aaschluss an d Yysebaan kriegt. Mit dr Gliiderig in drei Wäärch, wu uf ere Lengi vu segs Kilomeeter an dr Murg lang liige, het mer s Gfäll vu dr Murg dreifach chenne bruuche. 1905/1906 het mer chuurz unter Forbach e Staudamm böue un s Murgwasser dur e 1400 m lange Stolle duureglaitet go d Wasserchraft zum neie Wäärch Wolfsheck fiere. S Wasser isch in ere Druckheechi vu 42 m dur 2,5 m braiti Druckrohr aabegheit un het di grooß Holzschlyferei aadriibe. Unterhalb vu Wolfsheck het mer s Wasser uf Breitwies glaitet, un het s deert nomool fir Schlechtau abzwygt. S Gsamtgfäll, wu mer in dr drei Stapfle bruucht het, isch uf ere Strecki vu 7,2 km zwische Forbach un Wissebach 78,8 m gsii. Mit em Böu vu dr neie Hauptverwaltig Breitwies het mer 1912 aagfange.

In dr Zyt vum Eerschte Wältchrieg un in dr Joor noch em Chrieg het mer d Produkzioon z Wissebachfabrik dytli mieße zruggfaare.

Eemoolige Standoort Breitwies z Langebrand

1922 bis 1945

Im Inflazioonsjohr 1922 isch d Holtzmann oHG in e Akziegsellschaft umgwandlet woore. Mer het nume Akzie in Foorm vu vinkulierte Namesakzie an Familiemitglieder un Verwandti vu dr drei Unternämesgrinder uusgee. S Gsellschaftskapitaal isch 40 Millioone Babyyrmaark gsii. No dr Weerigsrefoorm vu 1924 sin des rund 4,2 Millioone Ryychsmaark gsii. Bis 1925 sin d Fabrike wider esoo uusglaschtet gsii, ass mer ab 1926 s Wäärch Wolfsheck uusböue un modärnisiert het, doodermit het mer d Produkzioon bis 1929 vu 30.000 uf 44.700 Tonne Babyyr chenne staigere.

Noch eme Produkzioonsruggang dur d Wältwiirtschaftskriise 1929 sin d Gwinn ab 1934/35 wider staark aagstiige. Ab 1938 het mer näbe Zytigsdruckbabyyr au Illuschtrazioonsdruck-, Offset-, Schryyb-, Dapeetedruck- un Diefdruckbabyyr, Scheck- un Addizioonsrolle un au Telegraaferollen häärgstellt. Im Joor 1938 het d E. Holtzmann & Cie. AG zäme mit andere Fiirme im Rame vun ere sognännte „Arisierig“ Aadail an dr jiidische Vogel & Bernheimer Papier- und Zellstofffabriken z Ettlinge ibernuu, wu ab doo „Ettlingen-Maxau Papier- und Zellstoffwerke AG“ ghaiße het.

Am Änd vum Zweete Wältchrieg het s schwääre Artilleriebschuss gee, zwoo Brugge sin gsprängt woore. Wäge däm het mer ab em 27. Dezämber 1944 dr Bedriib ganz yygstellt.

1945 bis 1997

Mit Hilf vu dr franzeesische Bsatzigsmacht het Holtzmann noch em Chrieg am 20. Augschte 1945 as eerschti dytschi Fabrik d Babyyrprodukzioon wider ufgnuu. Ändi 1949 isch dr Wiiderufböue abgschlosse gsii.

Anne 1950 het mer s Wäärch wäge Choolemangel zytwyys mieße zuemache, aber derno isch s ufezues gange: Vu 1950 bis 1966 isch d Produkzioon um s Dopplet uf 100.000 Tonne Babyyr aagstiige, doodervu iiber 60 Brozänt Zytigsdruckbabyyr.

Im Johr 1953 het d E. Holtzmann & Cie. AG s Akzienmee an dr Ettlingen-Maxau Papier und Zellstoffwerke AG ibernuu. Wel mer d Ettlingen-Maxau AG het welle ganz ibernee un s Maxau as Fiimestandort uusböue, het mer bis 1961 96,49 Brozänt vu dr Akzie ufgchauft un 1964 s bruucht Induschtry-Areaal z Maxau. D Zällstofffabrik z Maxau het mer vu 1967 is 1969 um e modäärni Induschtryaalaag fir d Babyyrprodukzioon erwyteret. Mit em Chauf vu dr letschte Akzie vu dr Doochtergsellschaft isch d Ettlingen-Maxau Papier- und Zellstoffwerke AG zum 16. Juuni 1972 in dr E. Holtzmann & Cie. AG mit ere Gsamtprodukzioon vu 239.705 Tonne Babyyr ufgange.

Di 1973 blaant Fusioon mit dr Haindl-Papier GmbH vu Augschburg het s Bundeskartällamt anne 1974 verbote. Doderfiir het d Holtzmann 1974 mit dr E. Brost & J. Funke GmbH & Co KG fusioniert, dr Aigediimeri vu dr Weschtdytsche Allgmaine Zytig (WAZ) z Essen.

S Wäärch Wolfsheck het syt 1963 e modäärni Widerufberaitigsaalaag fir Altbabyyr ghaa un isch Mitti 1970er-Jahre saniert un modärnisiert woore. Vu 1979 bis 1981 het mer z Maxau e zuesätzligi Babyyrmaschiin (PM 7) ufböue un het doodermit d Produkzioon z Mauxau uf 300.000 Tonne Zytigsdruckbabyyr im Joor chenne staigere.

Anne 1987 isch d WAZ-Mediengruppe as Akzioneer in s Unternäme yygstiige un het e Viertel vum Akziekapitaal ibernuu.

Im Joor 1994 het dr Gsamtkunzäärn no 1.656 Mitarbaiter*ne ghaa, het aber hoochi Verluscht mieße draage. D Konzäärnbilanz, wu mer do zum eerschte Mool ufgstellt ghaa het, het 1993/94 e Gsamtverluscht vu 159,5 Millioone DM ufgwiise. Dr Absatz vum Unternäme isch in däm Joor uf fascht 693 000 Tonne gstiige. Anne 1995 het mer d Hauptverwaltig vu Wissebach uf Chaarlsrue verlait un doodermit im Murgfaal 220 Aarbetsblätz aaböue. Im Friejoor 1995 isch dr Günther Grotkamp Vorstandsvorsitzer vu dr Gsellschaft woore.

syt 1997

Anne 1997 isch d E. Holtzmann & Cie. AG vum finnische Holz- un Babyyrkunzäärn Enso ibernuu woore. D Wäärch Breitwies, Schlechtau un Ettlinge het mer verchauft, sälli Fabrike sin alli stillglait woore, nume d Babyyrmiili Wolfsheck het mer bhalte un wyter bedriibe. Im Oktoober 1998 het Enso mit em schweedische Holz- un Babyyrkunzäärn Stora un em eeschtryychische Säägunternäme Schweighofer Holzindustrie zue dr Stora Enso AG fusioniert. Anne 2005 het d Maxauer Doochtergsellschaft uf drei Babyyrmaschiine rund 710.000 Tonnen Zytigsdruck- un Magaziinbabyyr häärgstellt.

2006 isch au s Wäärch Wolfsheck im Rame vun eme Asset Deal fir e simboolische Bryys vu ainem Euro verchauft woore, an d Bedailigungsgsellschaft Arques Industries AG vu Starnberg, wu d Babyyrmiili as Salto Paper AG wyter bedriibe het. D Miili het mit iire zwoo Babyyrmaschiine doodmool e Produkzioonskapaziteet vu rund 155.000 Tonne im Joor ghaa un mit rund 200 Mitarbaiter*ne en Umsatz in Heechi vu 65 Milioone Euro gwiirtschaftet. Häärgstellt het mer Dabeetebaasisbabyyr, Speziaalbabyyr fir s Böugwäärb un Kateloogbabyyr. S Management hän dr Holger Kowarsch un dr Christoph Barth ibernuu. D Arques Industries AG het doodmool verchindet ghaa, ass noo dr Iibernaam kaini Lyt solle entloo wääre.

Wel d Situazioon in dr Babyyrbranche problemaatisch bliiben isch, het d Arques Industries AG d Babyyrmiili Wolfsheck scho im Juuli 2007 wider abgstooße un fir 150.000 Schwyzer Franke an en strateegische Inweschtoor verchauft, an d Bedailigungsgsellschaft Ibet, wu zum Berliner Mischkunzäärn Intech gheert. S het ghaiße, mer wett si ab jetz kunzäntriere uf zwoo neii Speziaalbabyyr fir Holzwäärchstoff- un d Meebelinduschty. Aafangs Jänner 2008 hän im Wäärch no rund 150 Lyt gschafft, wu aber scho im Dezämber kai Loon me iiberchuu hän. Mer het schließlig bal druf alli Lyt entloo un s Wäärch zuegmacht. Gschäftsfierer isch zletscht dr Johann Mayer gsii. S Wäärch Wolfsheck wird syterhäär vu dr Karl-Gruppe verwaltet, eme Kunzäärn, wu spezialisiert isch uf d Neientwicklig vu stillglaite Induschtrygländ un Nutzigskunzäpt.

D Babyyrfabrik Maxau isch schließlig 2022 vu dr PHO P GmbH & Co. KG ibernuu woore, wu zue dr Schwarz-Gruppe gheert.

S Areaal im Murgdaal isch zum grooße Dail bis hite ne Induschtryruine, d Gebei vergheie, s Biet giltet as Lost Place. Blään fir e Gwäärbpaark uf em Areaal sin bishäär noonig umgsetzt woore.

Wäärch

Eemoolige Standoort Breitwies z Langebrand

S Aquedukt iber d Murg (Stampfbetonbrugg vu 1885), im Hintergrund e Brugg vu dr B 462

Uf em Areaal „Weisenbachfabrik“, wu iber dr Baan vu vier Gmaine gangen isch, het s die Gebei gee:

• Eerschti Hauptverwaltig – speeter Voorstand un Gschäftslaitig Emisau, uf dr linke Syte vu dr Murg (Baan Au im Murgdaal)
• Personalabdailig un Zäntraalyychauf – uf dr linke Syte vu dr Murg (Baan Au im Murgdaal)
• Hauptverwaltig Wissebachfabrik – uf dr linke Syte vu dr Murg (Baan Au im Murgdaal)
• Kumpläx Fahrberaitschaft un EDV – uf dr räächte Syte vu dr Murg (Baan Langebrand)
• Kumpläx Casino un Kantiine – uf dr räächte Syte vu dr Murg (Baan Langebrand)
• Kumpläx Versandbiro un Eläktrowäärchstatt – uf dr räächte Syte vu dr Murg (Baan Langebrand)
• Nei Chraftzäntraale – uf dr räächte Syte vu dr Murg (Baan Langebrand)
• Wäärch Breitwies – uf dr räächte Syte vu dr Murg (Baan Langebrand)
• Wohnsiidlig Neudorf fir Holtzmann-Arbaiter*ne – uf dr räächte Syte vu dr Murg (Baan Wissebach)
• Wäärch Schlechtau – uf dr räächte Syte vu dr Murg (Baan Wissebach)

Zum Areaal het au s Aquedukt iber d Murg gheert, e Boogebrugg us Stampfbeton zwische Langebrand un Wissebach, wu 1885 böue wooren isch. As Dail vun eme Kanaalchraftwääärch fiert s Aquedukt Wasser us dr Murg zue dr Turbine vum friejere Wäärch Breitwies. Hite dien doo d Wasserkraftwerke Murg Breitwies Schlechtau GmbH & Co. KG dermit Stroom häärstelle. D Brugg stoot syt 1979 unter Dänkmoolschutz.

Derzue het s no die Ussewäärch gee

• Murgdaal-Ussewäärch Wolfsheck (Baan Langebrand)
• Wäärch Chaarlsrue-Maxau
• Wäärch Ettlinge – Ettlingen-Maxau Papier- und Zellstoffwerke AG
• Usselaager Marienheide, Nordrhyy-Weschtfaale

Literatuur

• Dagmar Schnurr, Manfred Ehrich und Heinrich Weiße: Wer Holtzmann heißt und den Wald liebt, kann entweder Förster werden oder Papiermacher. Festschrift zum 100jährigen Jubiläum. Weisenbach, 1983.
• Hans Georg Zier: Die Wirtschaftsgeschichte der Ortenau im 19. und 20. Jahrhundert. In: Die Ortenau: Zeitschrift des Historischen Vereins für Mittelbaden. 40. Heft. 1960. S. 252−320 (Digitalisat)
• Weisenbach (Schwarzwald). Geschichte unserer Gemeinde. Herausgeber: Gemeinde Weisenbach, Textbearbeitung: Arno Zähringer. Druckerei Dürrschnabel, Elchesheim-Illingen 1986 (Digitalisaat)

Weblink

 Commons: E. Holtzmann & Cie. – Sammlig vo Multimediadateie

• Stora Enso Maxau GmbH & Co. KG im Stadtlexikon Karlsruhe
• Frühe Zeitungsartikel zur E. Holtzmann & Cie. in dr Pressemappe 20. Jahrhundert vom ZBW – Leibniz-Informationszentrum Wirtschaft
• E. Holtzmann & Cie., Aktiengesellschaft uf dr Websyte vum Albert Gieseler
• Ettlingen-Maxau Papier- & Zellstoffwerke Aktiengesellschaft. In: Handbuch der deutschen Aktiengesellschaften 50.1949/50, Band 4, S. 2375