Renato Perinetto

Dialäkt: Züritüütsch

De Renato (René) Perinetto (* 25. Juli 1937 z Turyn), isch en italienische Leerer und Gèrmanischt. I der alemanischen und bsunders walserische Dialäktology gchännt mer en, wil er über de Süüdwalsertialäkt vo Éischeme (Issime) publiziert hät.

sys Läbe

De Perinetto isch i de Hauptstadt vom Piemont uf d Wält choo. I d Schuel ggangen isch er zeerscht bi de «Frères des Ecoles Chrétiennes». Wil en aaghüraatenen Unggle von em Schwyzer gsy isch, wo bi de Bauelespinerei Vallesusa (Cotonificio Vallesusa) gschaffet hät, hät de Perinetto scho früe Schwyzertüütsch ghöört. Drum hät er dänn a der Uniwèrsitèèt Turyn bim Profässer Leonello Vincenti tüütschi Literatuur und bim Profässer Bettino Betti germaanischi Filology gstudiert. Au a der Uni Fryburg im Brysgau isch er emaal gsy.

Irgedwän emaal isch dänn im Augschttaaler Raadio «La Voix de la Vallée» en Pricht choo vomene junge Schwyzer, allwääg em Peter Zürrer, wo im Lystal s Greschoneititsch undersuechi. Daa hät de Profässer Betti zum Perinetto gsäit: Dänn mach duu öppis über d Éischemtöitschu! S hät dänn zwaar ekäi Dissertazioon druus ggèè, aber verschideni chlineri Publikazioone (lueg une).

Vo 1967 bis zur Pänsionierig 1994 hät de Perinetto dän as Primaarleerer z Collegno gschaffet, ere Naachbergmäind vo Turyn, wo-n-er au hüt na zäme mit synere Frau, de Giovanna Vai, läbt.

As Anerchänig für syni Aarbeten über d Éischemtöitschu isch de Perinetto Eerebürger vo Issime woorde. Und es Jaar lang hät er au d Assoziazione Augusta Issime presidiert, de rüerig Kultuurveräin vom Doorff.

Es Hobbi von em isch s Voorträäge vo Gidicht. Am liebschte deklamiert er s Wèèrch vom Turyner Dichter Guido Gozzano (1883–1916), em wichtigschte Verträtter vom Crepuscolarismo. Im Jaar 2009 hät er dèm sys Mäischterwèèrch La signorina Felicita ovvero la Felicità (publiziert 1909) tèrffe zäme mit andere Gidicht a der Uni Turyn voorträäge – zwoo Stunde lang, ales usswändig!

syni Aarbete zum Walsertialäkt vo Issime

De Perinetto hät vier Aarbete zur Éischemtöitschu, em Walsertialäkt vo Éischeme oder Issime, gschribe.

I äinere gaats über d Deklinazioon (d Büügig vo de Subschtantyv, den Artikel und den Adjektyv) i der Éischemtöitschu. Es isch di äxaktischt und umfangrychscht Aarbet, wo s über d Woortbüügig imene Süüdwalsertialäkt git. Syni wichtigscht Gwèèrspèrsoon isch d Albertina Fresc verhüraateni Consol mit Jaargang 1905 gsy, en inteligänti Frau, wo verschideni Spraache (aber nöd Hoochtüütsch) hät chöne und wo bi irer Grosmueter uufgwachsen isch, wil iri Mueter z Turyn gschaffet hät. Empfole woorden isch si em Perinetto vom Gressoneyer Pfarer Don Daniele Christillin, eme gebürtigen Issimer, wo sälber vil für s Walsertüütsch taa hät. Di doozmaalig Bresidäntin vo der Assoziazione Augusta Issime, d Luciana Landi, hät dänn uf e Publikazioon vo dèm trängt, wo de Perinetto scho gmachet ghaa hät – drum isch de Täil über d Konjugazioon (d Büügig vo de Wèrb) dänn eerscht vil spööter im issimetüütsche Wöörterbuech Éischemtöitschu – Italiana publiziert woorde.

I den andere drei Aarbete gaats um verschideni Aschpäkt vom Luutsischteem im Tialäkt vo Issime. I äinere hät er ganz äxakt alne Fäll naagspüürt, wo e bsunders (etimoloogisch birächtigts oder au nöd birächtigts) /n/ uuftaucht, nämli vor alweolaarem und welaarem Plosyv – suscht, i andere Luutumgäbige, chunts aber nöd voor. Er hät dèm s n eufonico gsäit. Das Fènomeen gchänt me zwaar vo verschidenen alemanischen alpyne Dialäkt,^[1] aber en ganzen Uufsätz daa drüber hät suscht niemert useglaa.^[2] Und in eren anderen Aarbet hät er über d Wokaalharmony gschribe, wo für d Éischemtöitschu tipisch isch: De Wokaal i der umbitoonte Mittelsilbe passt sich em Wokaal vo der Ändig aa und änderet sich drum vo Fall zu Fall.^[3]

Publikazioone

Sulla -n- eufonica nella parlata di Issime. I: Augusta 1977, S. 27–38.
Consonanze morfologiche nella parlate die Issime (Valle del Lys) e Alagna (Valle Sesia). I: Augusta 1980, S. 7–12.
Eischemer’s Büjie. San Valentino 1981 [e Deklinazioonsleer].
Una particolarità vocalica nella parlata di Issime. I: Enrico Rizzi: Lingua e comunicazione simbolica nella cultura walser. Sprache und symbolische Kommunikation in der Walserkultur. Atti del VI° convegno internazionale di studi walser Gressoney St. Jean, 14–15 ottobre 1988. Akten der VI. internationalen Walser Studientagung in Gressoney St. Jean, 14.–15. Oktober 1988. Anzola d’Ossola (Novara) 1989, S. 261–270.
Mitaarbet bi: D’Éischemtöitschu. Vocabolario Töitschu – Italiano. Centro Studi e Cultura Walser della Valle d'Aosta / Walser Kulturzentrum, Gressoney St-Jean (Aosta) 1998.

Quäle

Uuskümpft vom Renato Perinetto.

Aamèrkige

↑ Lueg öppe i der Aarbet vo der Elise Wipf über de walisertüütsch Tialäkt vo Täärbinu uf de Syte 112, i der Aarbet vom Karl Bohnenberger über s Waliser- und s Walsertüütsch uf de Syte 163/4, i de rimellatüütsche Grammatik vom Dino Vasina und de Margherita Vergnano uf de Syte 19 und im Schwyzerischen Idiotikon i der Aamèrkig zum Artikel zue, Band XVII, Spalte 80.
↑ De Rudolf Hotzenköcherle häts n eufonico im Spraachatlas vo de tüütsche Schwyz und imenen Uufsatz über s süüdwalserisch Gerundium sogaar völig faltsch interpretiert, lueg daadezue im Uufsatz Von ze tuonne zu z tüe(nd) – das Gerundium im historischen Südalemannisch und dessen Nachleben im rezenten Schweizerdeutsch vom Christoph Landolt, wo na sett usechoo.
↑ Byspil häts im Artikel Éischemtöitschu; dezue ane Renato Perinetto: Eischemer’s Büjie. San Valentino 1981, passim; Peter Zürrer: Sprachinseldialekte. Walserdeutsch im Aostatal. Aarau 1999 (Reihe Sprachlandschaften 23), S. 148–153; Renata Szczepaniak: Vokalharmonie im Althochdeutschen und im Walserdeutschen [nämli Issime]. Ein Fall von phonologisch-typologischer Kontinuität. I: Zeitschrift für deutsche Linguistik 74 (2007), S. 38–60.

[1] Lueg öppe i der Aarbet vo der Elise Wipf über de walisertüütsch Tialäkt vo Täärbinu uf de Syte 112, i der Aarbet vom Karl Bohnenberger über s Waliser- und s Walsertüütsch uf de Syte 163/4, i de rimellatüütsche Grammatik vom Dino Vasina und de Margherita Vergnano uf de Syte 19 und im Schwyzerischen Idiotikon i der Aamèrkig zum Artikel zue, Band XVII, Spalte 80.

[2] De Rudolf Hotzenköcherle häts n eufonico im Spraachatlas vo de tüütsche Schwyz und imenen Uufsatz über s süüdwalserisch Gerundium sogaar völig faltsch interpretiert, lueg daadezue im Uufsatz Von ze tuonne zu z tüe(nd) – das Gerundium im historischen Südalemannisch und dessen Nachleben im rezenten Schweizerdeutsch vom Christoph Landolt, wo na sett usechoo.

[3] Byspil häts im Artikel Éischemtöitschu; dezue ane Renato Perinetto: Eischemer’s Büjie. San Valentino 1981, passim; Peter Zürrer: Sprachinseldialekte. Walserdeutsch im Aostatal. Aarau 1999 (Reihe Sprachlandschaften 23), S. 148–153; Renata Szczepaniak: Vokalharmonie im Althochdeutschen und im Walserdeutschen [nämli Issime]. Ein Fall von phonologisch-typologischer Kontinuität. I: Zeitschrift für deutsche Linguistik 74 (2007), S. 38–60.

[1]

[2]

[3]