Eduard Egger

Dialäkt: Obwaldnerdytsch

Dr Eduard Egger (* 15. Merzä 1882 z Chärns; † 8. Jenner 1957 z Sarnä) isch ä vilsiitigä Kinschtler gsi, hoiptsächlich ä Kunschtmaaler und Zäichner. Är hed aber oi Gedicht verfassd, Theaaterschtickli gschribä und nu viles mee.

Läbä

Chindhäit

Uf d Wäld cho isch dr Eduard Egger z Chärns als Buäb vom Franz Egger (1837–1895). Dä isch Miller gsi und hed als «Pfischter» im Dorf ä Bäckerii und Schpezeriihandlig gfiärd. D Mueter Juliana Egger-Durrer (1841–1908), äini vo s Giblers, hed em drbiä ghulfä. Dr Eduard isch als viärts vo fiif Gschwischterti uifgwachsä. Nach dr Primarschuäl z Chärns isch är de 1894 uf Sarnä is Kollegi, wo vo Benediktiner vom Chlooschter Muri-Gries gfiärd wordän isch. Zerscht isch är äs Jaar i d Realschuäl; das wär hitt eppä wiä d Sek. Drnaa hed är is Gimi gwächslet, heds aber naa dr fiiftä Klass annä 1900 ooni Matura verlaa.

Schtudium

Z Schtans isch är zum Kunschtmaaler Karl Georg Kaiser ggangä und hed z Luzärä d Kunschtwärbschuäl bsuächd. Aber dr Maaler und d Schuäl hend im nid rächt passd. Im Alter vo 19 isch är de a d Kunschtakademii vo Floränz, s Jaar druif a diä vo Rom. Daa hed är dr Obwaldner Maaler Anton Stockmä (1868–1904) troffä. S drittä Jaar vo siim italiennischä Kunschtschtudium hed är a dr Akademii z Venedig verbraachd. Aber niänä heds im so richtig passd. I siinä Briäfä, won är häi gschribä hed, gaads immer wider um Gäld, won är sett ha. Vo 1904 bis 1907 isch är de z Minchä gsi, zerscht i dr Klass vom Heinrich Knirr a dr Akademii vo dä bildendä Kinscht, de i der Azbe-Schuäl, wo dr sloweenischä Maaler Anton Ažbe (1862–1905) ggrinded hed. Zwischetdurä her er im Herbscht 1906 ä Räis uf Paris gmachd, um dr Louvre und ds Luxeburgmuseum, aber oi Galeriiä z bsuächä. Aber dr Kunschtbetrib hed im z Paris nid gfallä, Minchä isch fir ins gmiätlicher gsi.

Zrugg z Chärns

Anno 1917 isch är uf Chärns zruggcho. Dert hed är zämä mit siiner Schweschter 1910 i dr Bräitä äs niiws Huis la buiwä, ds Roosähäim. Will är vo groosser Schtatuir gsi isch, sind drum d Zimmer i däm Huis mid zwee Meeter driissg fir diä damaalig Ziit rächt heech gsi. Z Chärns hed är de als Junggsell siis ganzä wiiterä Läbä verbraachd.

Näbä dr kinschtlerischä Tätigkäit hed är sich oi firs Gmäinwäsä angaschiärd. So isch är vo 1917 bis 1943 eerenamtlichä Chilävogt z Chärns gsi, und vo 1934 bis zu siim Tood Presidänt vom Samariterveräin Chärns. Fir dä Veräin hed är us Holz und Dräät äs menschlichs Skelett härgschtelld. Am 8. Jenner 1957 isch är annärä Bluätvergiftig gschtoorbä, wo z schpaat behandled wordän isch. Z lang hed är sälber wellä dra umädoktere.

Kinschtlerischs Schaffä

Maalerii

Dr Egger isch vor allem ä Maaler und Zäichner gsi. Är hed Landschaftsbilder gmaald, hoiptsächlich mit Motiv us dr Zentralschwiiz, aber oi Portree oder Hiiser vo ussä und innä. Vili vo dänä Wärch sind Aquarellbilder oder mit Bliischtift zäichnet.

Dr greeschti Täil vo siinä Bilder und Skizzä sind us siim Nachlaass i Privatbsitz cho.

Äs bsunders scheens Eelbild im Formaat 98 × 78 cm us em Jaar 1910 zäigd d Mundartdichteri Hedwig Egger-von Moos, wo mit zwäi Chind under mä Boim sitzd.

Mid Talänt und Liidäschaft hed dr Egger gmaaled und zäichned. Zu modärner, gar abschtrakter Maalerii hed är aber äs gschpaltnigs Verhältnis gha, will diä Farb well ooni Gägeschtand.

Theaater

1912 isch siis Ritterschtuck «Wissistein und Hardenfluh» z Chärns uifgfiärd woordä. Andri Schtuck häig är oi gschribä, si schiinid aber niä uf d Biini cho z sii.

Als Volksschoischpiler hed är 1918 im Fäschtschpil Sylvania oder Die Helden Unterwaldens vom Pfaarer Joseph Ignaz von Ah d Rollä vom Bruäder Chlois gha.

Är häig gaar d Wätterprognoosä als Figuirätheaater dargschtelld, zur Freid vo villnä Chind.

Doktor Frohsinn

I welem Jaar Der Doktor Frohsinn im äigenä Schtärn-Verlaag uisächo isch, wäis mä nid. Das Bändli vo 132 Siitä versammled ä ganzi Räiä häiteri Tegscht i Gedichtform und isch, wiä alles, wo dr Egger gschribä hed, uf Schriftdiitsch. Als «Doktor Frohsinn» hed sich oi dr Egger gsee.

Der Bauer am Rain

Är hed sich oi amänä Romaan versuächd. Dä isch aber nid publiziärd, ds Manuskript isch niä ganz fertig woordä. Äs bar Passaaschä sind nid uisgfiärd wordä. Wil dr Egger im Manuskript als Randbemerkigä hiiffig härä gschribä hed, wenn er dra gschaffed hed, gseed mä, dass är mit dr Niderschrift am 6. Dezember 1913 agfangä hed und am 21. Merz 1914 fertig wordän isch.

Däm Romaan hed är zerscht dr Titel «Der Raindlisepp» ggä, är hed nä de aber umtoift zu «Der Bauer am Rain». Im Manuskript hed är dr erschti Titel uberchläbd. Äs gaad i däm Liäbes- und Häimatromaan umänä armä jungä Puir, dr Raindlisepp, und um diä riich Raatsherrätochter Marie, wo sich am Schluss firä Sepp entschäided. Stilistisch isch dr Tegscht villichd nid ganz ggraatä, wärtvoll isch er eender wägä dä sozialkritischä Underteen und wäg dä volkskundlich inträssantä Hiwiis, eppä wiä s zuäggangä isch, wenn Obwaldner und Oberlender zämä gschwungä hend oder wenn Nachtbuäbä cho sind. D Beschriibig vonerä Älperchilbi isch fir d Romaanhandlig vo bsundrer Bediitig.

Literatuir

• Urs Grämiger-Britschgi: Eduard Egger 1882–1957. Kunstmaler, Zeichner, Autor, Kirchenvogt. Eigeverlaag, Chärns 2023 (ooni ISBN).
• Zum Tode von Eduard Egger, Kunstmaler, Kerns. Nachruef im Obwaldner Volksfrind vom 16. Jenner 1957, S. 2 (online uf zentralgut.ch).

Weblinks

• Kulturweg «Eduard Egger (1882–1957)» uf dr Siitä vo dr Gmäind Chärns.

• Neuer Kulturpfad zum vergessenen Kernser Künstler Eduard Egger lädt zur Spurensuche. I dr Obwaldner Ziitig vom 23. Abrellä 2021.

• Urs Grämiger auf den Spuren des vergessenen Künstlers und Kirchenvogts Eduard Egger. I dr Obwaldner Ziitig vom 2. Dezember 2023.