Elsässischer Sprochatlas

Dr Elsässisch Sprochatlas oder Atlas linguistique et ethnographique de l'Alsace (ALA) zeichnet Sprochmatrial im alemannische Ober- un Unterelsass uf. Er isch glii noch em 2. Wältgriäg in Blanung gange. D Initiatore, dr Jean Fourquet, Brofässer fir germanischi Phililogii z Stroßburg un e Schiäler vun em, dr Ernest Beyer, hän sich äng mit em Rudolf Hotzenköcherle un dr andere Mitarbeiter vum Sprochatlas vu dr ditsche Schwiz (SDS) abgsproche un agsträbt, ass dr Schwizer un dr elsässisch Atlas sich emol ergänze.

Vum Elsässische Sprochatlas sin bishär zwee Bänd erschiine: dr erscht het zum Thema L'Homme (dr Mänsch), dr zweit zu Les Animaux (D Diärer), zwee witteri sin blant. D Erklärunge in däne Bänd sin uf Franzesisch verfasst.

Untersuechungsgebiät un Frogekatalog

Dialäkt im Elsass

S Untersuechungsgebiät vum ALA umfasst d Departement Haut-Rhin un Bas-Rhin - dodermit isch s gleiner hochalemannisch Gebiät im Oberelsass un s groß niideralemannisch (gnaü gsait: oberrhiinalennisch) Gebiät vum Elsass erfasst; an dr lothringische un bsunders an d Pfälzer Gränz kunnt e Stick Rhiinfränkisch drzue. (S Rhiinfränkisch z Lothringe wird vum Atlas linguistique et ethnographique de la Lorraine Germanophone (ALLG) dargstellt). In 214 elsässische Ortschafte sin Ufnahme gmacht wore - des sin 22,5% vu allene. Des heißt, dert sin elteri Mänsche noch eme Frogekatalog zum Dialäkt befrogt wore. Diä Befrogunge sin zwische 1953 un 1965 meischtens vum Ernest Beyer († 1970) gmacht wore. Fir dr 3. un dr 4. Band sin nommol Nocherhebunge blant.

S Frogebuech vum ALA mit sinene 2000 Froge stimmt zu 70% mit em SDS-Frogebuech iberii. Wiä speter aü bi dr andere alemannische Sprochatlante het mer d Schwizer Vorlag eweng uf diä eigene Verhältnis abasst.

Zum Matrial, wu vum ALA gsammlet wore isch, ghere aü Erhebunge in Gmeine vu dr elsäsiische Jude; däne ihre Dialäkt isch nit ganz identisch mit em andere Alemannisch un s git aü viil hebräisch-stämmige Sonderwortschatz. Diä Ergäbnis sin nit im Atlas, sondern in Einzelpublikatione vereffentligt.

S Sprochmatrial isch - wiä bi dr andere Sprochatlante - in dr Teuthonischta-Lütschrift ufzeichnet un vereffentligt; zu gleine Schriibdifferänze zwische Exploratore (Lit, wu d Erhebunge gmacht hän) vum SDS un em ALA lueg bim SDS. Im 2. Band vum ALA isch d Schriibung gegeniber vum erschte noweng veränderet wore.

Romanischtischi Publikationsmethodi

Dr ALA isch - noch romanischtischem Brüch - in semantischi Theme iideilt, also "Dr Mänsch", "d Diärer" un was no folgt. Anderscht wiä bi dr andere alemannische Atlante wird bim ALA s ganz Wort bi jeder Ortschaft verzeichnet - des isch ebefalls e Kännzeiche vu dr romanischtische Atlante. So isch zum Biispiil bi dr Kart ALA II 180 (Guepe - Wespe) fir jedi vu däne iber 200 Belegort d ertlig Form vum Dialäktwort fir Wäschp verzeichnet, zum Biispiil (vereifacht gschriibe; vu Süd noch Nord):

Ort elsässisch	Ort Standard	Wort
Siäreds	Sierentz	Wäschplä
Cheschli	Koestlach	Wäschpä
Sulzere	Soulzeren	Wäschp
Limerschä	Limersheim	Wäfze
Gejschbedschä	Geispoldsheim	Bräämer*)
Schwowiller	Schwabwiller	Wäschpel
Seebach	Oberseebach	Wischpel

- *)So heißt suscht e anderi Insäkteart: d Brääm ("Bremse") - e feißti Muck, wu Bluet sügt.

Dr SDS un diä andere alemannische Atlante drgege deile in sprochwisseschaftligi Theme ii: z. B. Vokalismus, Konsonatismus, Morphologii, Wortgeografii usw. So findert mer im SDS d Kart Wäschp bim Thema Vokalismus. Do isch drno aber numme ei Merkmol vum Wort viri ghobe: in däm Fall dr Stammvokal. So ka mer uf dr Kart 19 (Wespe) vum SDS uf ei Blick an dr entsprächende Symbol erkänne, ass in dr allermeischte SDS-Belegort e "iberuffes e" dr Stammvokal isch, in dr Bodeseegegned drgege e "gschlosses" oder e "uffes e". An bsundere Wortforme sin numme am Monte Rosa Wischpi, Weschbo u. a. iizeichnet, suscht heißts numme im Kommentar, ass d Wäschp in dr Schwiz "Wäschpi n.", Wäschpele f.", usw. heißt, in Deile vu FR un BE "Wächsi n." usw.

Allerdings wiist aü dr ALA näbe sinene Ganz-Wort-Karte aü gleini Zuesatzkarte uf, wu bstimmti Type dur Symbol dargstellt sin un eso schen ibersichtlig sin: In dr Zuesatzkart zu dr Kart ALA II 180 (Guepe - Wespe) isch d "syllabe atone", d unbetont Silb, verzeichnet: Mer siiht uf ei Blick, ass Wäschp in Süde uf e Volkal ändet (Z. B. Wäschpä), sälte uf -lä (Wäschplä). Do dra schliäßt sich d Wortform Wäschp ohni Ändung a, in dr Mittli un im Norde vum Elsass heißts mit -el Wäschpel un ähnlig.

Literatür

• Atlas linguistique et ethnographique de l'Alsace. Volume I. L'Homme - Der Mensch. rüsgä vum Ernest Beyer un vum Raymond Matzen. Paris 1969
• Atlas linguistique et ethnographique de l'Alsace. Volume II. rüsgä vu dr Arlette Bothorel-Witz, Marthe Philipp, Sylviane Spindler. Paris 1984
• Werner König, Renate Schrambke: Die Sprachatlanten des schwäbisch-alemannischen Raumes. Bühl/Baden 1999 (D wichtigscht Informationsgrundlag vu dr erschte Version vu däm Artikel).

Weblink

• Atlas linguistique et ethnographique de l'Alsace, Universitet Stroßburg