Jules Gilliéron

Dr Jules Gilliéron (* 21. Dezämber 1854 z Nöiestadt; † 26. April 1926 z Ligerz) isch e Schwiizer Romanischt gsi.

s Lääben und s Wäärch

Dr Gilliéron isch dr Soon vom Jean Victor Gilliéron un dr Marie Jeanne geb. Ritter gsi. Er het e dr Uni Nöieburg und dänn dr Uni Basel bim Jacob Burckhardt und em Romanischt Jules Cornu studiert. Tank em Wadtländer Cornu isch dr Jules Gilliéron druuf choo, d Sprooch dusse bi de Lüüt i de Dialäktregioone go azluege. Vo Basel isch dr Gilliéron no z Paris wyter go Romanischtik studiere. Syni Lehrer a dr École pratique des hautes études sind dr Gaston Paris, dr Arsène Darmester un dr Louis Havet gsi, und a dr berüemte École des chartes dr Paul Meyer. Mit dr Undersuechig über d Mundart vo Vionnaz im Wallis het er anne 1879 dokteriert.

Anne 1883 isch dr Jules Gilliéron als Nochfolger vom Darmester a dr École pratique des hautes études Profässer für galloromanischi Dialäktology woorde. Und uf däm Lehrstuel isch er bis 1926 gsi. 1886 isch het er s französische Bürgerrächt übercho, das isch für iin nid schwär gsi, wil sini Grossmuetter us ere alte französische Familie vo dr Dauphiné gsi isch, wo im 18. Joorhundert id Schwiiz gflüchtet isch.

Zäme mit em Edmond Edmont (1849-1926) het dr Gilliéron dr Französisch Sproochatlas Atlas linguistique de la France ALF ufbout. Die riisegi Arbet het anne 1897 mit Sproochufnaamen i de vile Regioone vo Frankrych agfangen; vil drvo het dr Edmont gmacht, wo zeerscht käi Sproochwüsseschaftler gsi isch, er isch vo Prueff Chauffme gsi; aber er het vo sälber i synere Heimet z Nordfrankrych e schööni Mundartundersuechig gschribe, und do drvo het dr Gilliéron ghöört, und er het ne drufabe wyter usbildet und dr Edmont het drno die foneetischen Uufname i hunderte Gmäinde guet gmacht. So isch am Änd es zääbändigs Gsamtwäärch usechoo. Das grosse Projäkt, wo die rychi Wält vo de underschidleche Mundarte z Frankrych dokumäntiert het, isch dr Afang gsi vo dr romanische Sproochgeografy. Dr Pierre Swiggers het drvo gsäit: «I dr Gschicht vo dr Sproochgeografy isch em Jules Gilliéron eine vo de ganz grosse Mäileschtäi.»

Und mit em Material vom ALF und andere Quelle het dr Nöieburger Sproochforscher Arbete zu einzelne lokale Sproochformen und über d Gschicht – d Etimoloy – vo gwüssne Wörter gschribe. Dr Jakob Jud het gsäit, es sig tank em Gilliéron, ass me jetz besser wüssi, wie d Wörter i dr Gschicht im Piet vo de Sprooche wandere. Bi den Undersuechigen isch s em meh um d Vertäilig vo de undersuechte Sproochfänomeen gange als um definierti Dialäktrüüm, wo me wäge de läbige Varietäte vom Rede nume ungfäär chönn agää. Er isch eine gsi, wo dozmol agfange het s Regionalfranzösisch vom standardsproochliche Französisch z underscheide. Und er het bi dr Sprochentwicklig au uf die soziale Bedingige gluegt wo mitspile. Dr Gilliéron isch vo Paris uus au d Sproochlandschaft im Patois-Gebiet vo dr Wälschschwiiz go aluege. Und er het mit em Dialäktoloog Abbé Rousselot (Jean-Pierre Rousselot, 1846-1924) d Zytschrift Revue des patois galloromans gründet. Vo iine bäiden isch s Schriftsischteem Alfabeet Rousselot-Gilliéron, wo me drmit i dere Zytschrift die galloromanische Sprochbischpiil abtrukt het.

Vo syne Schüeler sind es paar spööter bekanti Romanischte woorde, won em Gilliéron syni Methoode vo dr Sproochgeografy un dr Dialäkforschig wyter gfüert händ. Es guets Bischpiil isch em Karl Jaberg und em Jakob Jud iire Sprach- und Sachatlas Italiens und der Südschweiz.

Zäme mit em Gaston Paris isch dr Gilliéron i de 1890er Joor eine vo de Fachberooter füre Plaan vom Wälschschwiizer Mundartwörterbuech Glossaire des patois de la Suisse romande gsi, wo dr Nöieburger Romanischt Louis Gauchat usgschaffet het.

1904 het dr Gilliéron für syn Atlas dr Pryys vo dr renommierte Diez-Stiftig für Romanischtik übercho.

Wäärch

• Patois de la commune de Vionnaz (Bas-Valais), 1880
• Petit atlas phonétique du Valais roman (sud du Rhone), 1881
• Patois de Bonneval (Savoie), 1887
• zäme mit em Edmond Edmont: Atlas linguistique de la France, 10 Bänd, 1902–1914; 1920
• Etudes de géographie linguistique, d'après l'Atlas linguistique de la France, 1912
• Généalogie des mots qui ont désigné l'abeille d'après l'Atlas linguistique de la France, 1918
• Etude sur la défectivité des verbes. La Faillite de l'étymologie phonétique, 1919
• Pathologie et thérapeutique verbales, 1917
• mit em Jean Mongin: Scier dans la Gaule romane du sud et de l'est, 1905
• Les étymologies des étymologistes et celles du peuple, 1922
• Thaumaturgie linguistique, 1923

Literatur

• Matteo Pedroni: Gilliéron, Jules. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Mario Roques: Jules Gilliéron 1854-1926. Notes biographiques et bibliographie. In: Annuaire de l'École pratique des hautes études, section des sciences historiques et philologiques. 1926-1927.
• Mario Roques: Bibliographie des travaux de Jules Gilliéron. Genf 1930.
• Sever Pop, Rodica Doina Pop, Pierre Chantraine: Jules Gilliéron. Vie, enseignement, élèves, oeuvres, souvenirs. Löwen 1959.
• Wolfgang Hillen: Sainéans und Gilliérons Methode und die romanische Etymologie. Bonn 1973.
• Pierre Swiggers: La géographie linguistique de Jules Gilliéron. Aux racines du changement linguistique. In: Cahiers Ferdinand de Saussure, 51, 1998, S. 113–132.
• Peter Lauwers (u. a., Hrsg.): Géographie linguistique et biologie du langage. Autour de Jules Gilliéron. Löwen 2002. ISBN 90-429-1239-1
• Peter Lauwers Peter: Contrainte et liberté dans le langage. La doctrine linguistique de Jules Gilliéron (1854-1926). Löwen 1996.
• Anne-Marguerite Fryba-Reber: Méthodes et enjeux de la géographie linguistique. La correspondance Gilliéron-Jaberg (1900-1926). In: Italica-Raetica-Gallica. Studia linguarum litterarum artiumque in honorem Ricarda Liver. Tübingen 2001, S. 449-471.
• Hans Goebl: La romanistica svizzera e la nascente ricerca geolinguistica in Europa con particolare riguardo all’opera di Jules Gilliéron. In: La romanistica scizzera della prima metà del novecento d l’Italie. Atti del Convegno Firenze 9-10 novembre 2016. Firenze 2017. S. 11–34.