Wunderchlingè
Wunderchlingè, au Wonderchlingè, isch èn Wyler im Wuètèdal, wo zuè dè Gmeind Hallau ghört, welli widderum im Chläggi lyt. Sowoll Wunderchlingè wiè au Hallau ghörèd zum Kanton Schaffuusè. Dè Wyler lyt im Weschtè vum Hallauer Gmeindsgebièt un isch durch dè Hallauer Bärg vom Hauptort drènnt. Wunderchlingè lyt uff Schwizer Staatsgebièt uumittelbar a dè Staatsgränz zuè Dütschland un isch nebbè Obberwisè dè einzig Schwizer Wyler im Wuètèdal. Wunderchlingè lyt am linkè Dalrand, gegèübber un lycht wuètèabsi lyt s süèdbaddische Sorf Untereggingè, beidi mitnand ligèd uff öppè 420 m ü. M.
Wunderchlingè isch übber èn Sitèdobel, wo sich durch diè link Dalwangè vo dè Wuètè durrèzièt un èm Hallauer Bärg, wo obbè draa lyt, mit Hallau vobundè.
Gschichtè
ändereFrüègschichtè
ändere
Im Johr 1895 hèt mò z Wunderchlingè nõch Quällwasser grabbè, dõdeby hèt mò uumittelbar nördlich vum Wyler im „Lochgrabbè“ Reschtè vo römischè Fundamänt gfundè, wo durch dè historisch-antiquarische Vorein vum Kanton Schaffuusè uusgrabbè worrè isch. S sin è baar Muèrè un è Keller uss Stei uusgrabbè worrè (vgl. dè Blaan nebbèdraa). Diè Fund, wo mò gmacht hèt, wiè Leistèzygel (tegulae), Hohlzygel (tubuli), Wandbutz, Terra sigillata, Iisègegenschtänd un Knochè sin hüt zuè nèm Deil im Hallauer Ortsmuseum un im Allerheiligè-Museum z Schaffuusè uusgschtellt, anderi Fundschtüggle wörrèd bi dè Kantonsarchäology z Schaffuusè uffbewaart.[1][2]
Mittelaalter
ändereWunderchlingè wörd èrschtmòls im Johr 892 urkundlich erwähnt, als Guathere sin Besitz z „Mundichingè“ im Kloschter Rhynau übberdrait.[3] Schu 912 wörd Wunderchlingè widder erwäänt, sèllmòl als Schenkung vum Könnig Konrad, wo „Münchingè“ im Kloschter St. Gallè übberdrait.[4] È Urkundè im Generalbundesarchiv Karlsruè vum 19. Septembèr 1397 bezüügt d Exischtenz von èrè Kapèllè z Wunderchlingè, welli s hüt abber nimmi git. Sèll isch nit erschtuunlich: Wunderchlingè isch è alamannischi Sydlung uss èm 6./7. Johrhundert, hèt è eigni Dorfgmeinschaft ghaa un im Gmeindebann drei Zälgè ghaa.[5] Im Johr 1457 hèt denn d Gmeind Hallau vom Junker Heinrich vo Ärzingè dè Bannbezirk un d Grichtshèrrlichkeit für 400 Guldè. abkauft. Im Johr 1529, 73 Johr spôter isch Wunderchlingè zämmè mit dè Gmeind Hallau i dè Folg vo dè Reformation in Bsitz vom Stadtstaat Schaffuusè übbergangè, wodruus sich denn dè Kanton Schaffhuusè bildet hèt. Well d Stadt Schaffuusè im Johr 1501 schu dè Eidgenossenschaft bydrèttè isch, isch Wunderchlingè faktisch ab 1530, rächtlich ab 1647 als Folg vum Weschtfälischè Friddè dè Schwiz zuègschlagè worrè. Dõmit isch Wunderchlingè vo 1530 bis zu dè Gränzkorrektur vo 1839 dè einzige schwizer Flèggè im Wuètèdal gsi.
D Mülli
ändere
D Hallauer hèn wòrschinlich kurz nõch èm Kauf vo sellèm Stugg Land a dè Wuètè è Mülli baut. Zu sellèrè Zit hèt s im Bannbezirk vo Wunderklingè schu è Mülli gää, d Lochgrabbèmülli, wo woll wôrend èm Dryssgjöhrigè Chrièg volumpèt isch. Einigi Johr spôter isch d Mülli a dè Wuètè zruggvosetzt worrè, demit èn Kanal un obbèdraa s Hallauer Wehr baut wörrè hèt chönnè. Bi starkè Regèfäll hèt e nit seltè bassyrè chpnnè, dass es Wehr weggschwemmt worrè isch un d Bürger vu Hallau hèn s Wehr in Fronbüèz widder hèn hèrrichtè muèsè. Zwǜschè 1546 un 1843 isch sèll öppè 50-mòl dè Fall gsi.[6] 1821 isch d Mülli so volotterèt gsi, dass mò si hèt müèsè abriissè un neu bauè. Doch dè Müllibedryb hèt sich immer wènniger rentyrt, dõrum isch si 1876 vokauft worrè. Hüt isch i dè ehemòligè Mülli è Gaschtwǜrtschaft ygrichtet. Wuètèabsi vo Wunderchlingè befindet sich bi Ofteringè diè nägscht Mülli, d Reuèdaler Mülli.
Wasser- un Elegtrizitätswärch Hallau (WEH)
ändere
Im Johr 1895 hèn d Hallauer diè Mülli zrugg kauft, um è Wasser- un Elegtrizitätswärch z bauè. Bi dèmm sim Bau sin diè obbè gnenntè römischè Fundamänt entdeckt worrè. Dè Stròm wörd mit Wasserchraft uss èm ehemòligè Müllikanal broduzyrt. D Aalaag isch am 13. Juli 1896 ygweyt worrè. 1968 sin diè aaltè Maschinnè ersetzt worrè un s isch è neus Gebäude erschtellt worrè, wo hüt no in Bedryb isch. S Chraftwärch vosorgèt d Gmeind Hallau mit Wasser un deilwys au mit elegtrischem Stròm.[7][8]
Literadur
ändere- Jakob Pfund: Historisches über den Hof Wunderklingen bei Unter-Hallau. Hallau 1926.
- Robert Pfund: Der Hof Wunderklingen. In: Geschichte von Hallau. Hallau 1991, S. 350-359.
- Roland Cadario: Das Wasser- und Elektrizitätswerk Hallau (WEH). I dè: Geschichte von Hallau. Hallau 1991, S. 216-227.
- Heinz Buri, Alex Wildberger: Wasser- und Elektrizitätswerk der Gemeinde Hallau. Hallau 1969.
Weblinggs
ändere
Commons: Wunderklingen – Sammlig vo MultimediadateieEinzelnõchwys
ändere- ↑ Jürgen Trumm: Die römerzeitliche Besiedlung am östlichen Hochrhein. Stuègètt 2002, ISBN 3-8062-1643-6.
- ↑ Adrian Bringolf: Die frühgeschichtlichen Funde der Gemeinde Hallau. Hallau 2010.
- ↑ J. Escher, P. Schweizer: Urkundenbuch der Stadt und Landschaft Zürich, Bd. 1, Züri 1888.
- ↑ Hermann Wartmann: Urkundenbuch der Abtei Sanct Gallen. Züri 1866.
- ↑ Geschichte von Hallau. Hallau 1991, S. 45.
- ↑ Geschichte von Hallau. Hallau 1991, S. 357.
- ↑ Heinz Buri, Alex Wildberger: Wasser- und Elektrizitätswerk der Gemeinde Hallau. Hallau 1969.
- ↑ Geschichte von Hallau. Hallau 1991, S. 216-227.
Koordinate: 47° 41′ 53″ N, 8° 24′ 24″ O; CH1903: 672667 / 283497
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Wunderlingen“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |