Zinn

Zinn (ahd., mhd. zin) isch e chemischs Elimänt mit em Sümbol Sn (latiin. stannum) und dr Ornigszaal 50. Im Periodesüsteem stoot s in dr 5. Periode und in dr 4. Hauptgrubbe (Grubbe 14) oder Choolestoffgrubbe. Es isch e Schwermetall, glänzt silbrigwiss und isch so wäich, ass mä s mit eme Fingernagel cha ritze. Für Metall het Zinn e seer niidrige Schmelzpunkt.

Äigeschafte
[Kr] 4d10 5s2 5p2 50 Sn Periodesüsteem
Allgemäin
Name, Sümbol, Ordnigszaal	Zinn, Sn, 50
Serie	Metall
Gruppe, Periode, Block	14, 5, p
Usgsee	silbrig glänzend grau
CAS-Nummere	7440-31-5
Massenaadäil an dr Ärdhülle	35 ppm
Atomar
Atommasse	118,710(7) u
Atomradius (berächnet)	145 (145) pm
Kowalänte Radius	139 pm
Van-der-Waals-Radius	217 pm
Elektronekonfigurazioon	[Kr] 4d10 5s2 5p2
Usdrittsarbet	4,42 eV
1. Ionisierigsenergii	708,6 kJ/mol
2. Ionisierigsenergii	1411,8 kJ/mol
3. Ionisierigsenergii	2943,0 kJ/mol
4. Ionisierigsenergii	3930,3 kJ/mol
Physikalisch
Aggregatzustand	fest
Kristallstruktur	tetragonal
Dichdi	5,769 g/cm3 (20 °C) (α-Zinn) 7,265 g/cm3 (20 °C) (β-Zinn)
Mohsherti	1,5
Magnetismus	α-Zinn diamagnetisch ($\chi _{m}$ = −2,3 · 10−5) β-Zinn paramagnetisch ($\chi _{m}$ = 2,4 · 10−6)
Schmelzpunkt	505,08 K (231,93 °C)
Chochpunkt	2893 K (2620 °C)
Molars Volume	16,29 · 10−6 m3/mol
Verdampfigswermi	290 kJ/mol
Schmelzwermi	7,03 kJ/mol
Dampfdruck	5,78 · 10−21 Pa bei 505 K
Schallgschwindigkäit	2500 m/s bei 293,15 K
Elektrischi Läitfähigkäit	8,69 · 106 A/(V · m)
Wermiläitfähigkäit	67 W/(m · K)
Chemisch
Oxidazionszueständ	(−4), 4, 2
Normalpotenzial	−0,137 V (Sn2+ + 2 e− → Sn)
Elektronegatividäät	1,96 (Pauling-Skala)
Isotop
Isotop NH t1/2 ZA ZE (MeV) ZP 112Sn 0,97 % Stabil 113Sn {syn.} 115,09 d ε 1,036 113In 114Sn 0,65 % Stabil 115Sn 0,34 % Stabil 116Sn 14,54 % Stabil 117Sn 7,68 % Stabil 118Sn 24,23 % Stabil 119Sn 8,59 % Stabil 120Sn 32,59 % Stabil 121Sn {syn.} 27,06 h β− 0,388 121Sb 121mSn {syn.} 55 a IT 0,006 121Sn β− 0,394 121Sb 122Sn 4,63 % Stabil 123Sn {syn.} 129,2 d β− 1,404 123Sb 124Sn 5,6 % Stabil 125Sn {syn.} 9,64 d β− 2,364 125Sb 126Sn {syn.} ~230.000 a β− 0,380 126Sb
Witeri Isotop lueg Liste vo de Isotop
NMR-Äigeschafte
Spin γ in rad·T−1·s−1 Er(1H) fL bei B = 4,7 T in MHz 115Sn 1/2 −8,8013 · 107 3,56 · 10 −2 65,4 117Sn 1/2 −9,58880 · 107 4,60 · 10 −2 71,2 119Sn 1/2 −10,0317 · 107 5,27 · 10 −2 74,6
Sicherhäitshiiwiis
GHS-Gefaarstoffkennzäichnig käini GHS-Piktogramm H- und P-Sätze H: käini H-Setz P: käini P-Setz
Sowit wie mööglig und gebrüchlig, wärde SI-Äihäite verwändet. Wenn nüt anders gschriibe isch, denn gälte d Daate, wo aagee si, bi Standardbedingige.

Äigeschafte

(linggs) β- und (rächts) α-Zinn

Zinn cha in drei Forme vorchoo, wo verschidnigi Kristallstrukture und Dichtene häi0:

• α-Zinn (kubischs Diamantegitter, 5,75 g/cm³) isch underhalb vo 13,2 °C stabil und het e Bandabstand vo E_G = 0,1 eV. Dorum wird s je noch Interpretazioon as Halbmetall oder Halbläiter iigordnet. Si Farb isch grau.
• β-Zinn (verzerrt oktaedrisch, 7,31 g/cm³) bis 162 °C, Oberflechi silbrigwiss.
• γ-Zinn (rhombischs Gitter, 6,54 g/cm³) oberhalb vo 162 °C oder under hoochem Druck.

Natürligs Zinn bestoot us zää verschiidene stabile Isotop; das si mee as bi alle andere Elimänt. Usserdäm si no 28 radioaktivi Isotop bekannt.

Dr Rekristallisazioon vo β-Zinn zu α-Zinn bi niidrige Tämpratuure säit mä d Zinnpest.

Wemm mä Zinn verbiegt, macht s e charakteristischs Grüsch, wo men em s Zinngschrei (au Zinnschrei), säit. Es entstoot wil sich d β-Kristallite anenander riibe. S Grüsch git s aber nume bi räinem Zinn. Scho niidrig legierts Zinn het die Äigeschaft nit, z. B. verhindere scho chliini Mänge vo Blei oder au Antimon s Zinngschrei. S β-Zinn het en abgflachte Tetraeder as Ruumzällenstruktur, wo us em zuesätzlig no zwäi Verbindige uusechömme.

Uf dr Oberflechi vo Zinn het s en Oxidschicht und es isch dorum seer stabil. Vo konzentrierte Süüre und Baase wird s allerdings zersetzt und drbii wird Wasserstoffgaas freigsetzt. Aber Zinn(IV)-oxid isch äänlig inert wie Titan(IV)-oxid. Zinn wird vo unedlere Metall (z. B. Zink) reduziert, drbii schäidet sich elementars Zinn schwammig ab oder blibt am Zink chlääbe.

Verwändig

Iiweijig vo dr Zinngiesserwärkstatt Hermann Harrer im Volkskunde- und Freilichtmuseum Roscheider Hof

Dradizionell isch Zinn für Hushaltsgegeständ, Gschirr, Duube, Doose und Zinnfigure verwändet worde. Au Pfife vo Orgle si us Zinnblääch gmacht worde, wo seer gueti vibrazionsdämpfendi Äigeschafte het.

Hützudags wärde öbbe 300'000 Donne Zinn im Joor brucht, öbbe 35 % für Lot, öbbe 30 % für Wissblääch und öbbe 30 % für Chemikalie und Pigmänt. Dr Gebruuch und mit em dr Briis stigt die ganz Zit. Die zää grösste Verbruucher uf dr Wält si 2003 China, d USA, Japan, Dütschland, dr Räst vo Öiropa, Korea, dr Räst vo Asie, Taiwan, Groossbritannie und Frankriich gsi.

Die grösste Broduzänte si d Volksrepublik China (2011 fast d Helfti vom gförderete Zinn), Indonesie, Peru, Bolivie und Brasilie.

Litratuur

• Ludwig Mory / E. Pichelkastner / B. Höfler: Bruckmann´s Zinn-Lexikon, Münche 1977.
• Vanessa Brett: Zinn, Herder, Freiburg 1983.
• K. A. Yener, A. Adriaens, B. Earl, H. Özbal: Analyses of Metalliferous Residues, Crucible Fragments, Experimental Smelts, and Ores from Kestel Tin Mine and the Tin Processing Site of Göltepe, Turkey. In: P.T. Craddock, J. Lang (Eds.): Mining and Metal Production Through The Ages. The British Museum Press, London, 2003, S. 181–197.

Weblingg

 Commons: Zinn – Sammlig vo Multimediadateie

• archaeologie-online.de: Prähistorischer Bergbau auf Zinn und »Bronze« in Mittelasien.

Fuessnoote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Zinn“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.