Arbig
Arbig (uf dütsch offiziell: Aarburg, uf Französisch: Aarbourg) isch e chlini Stadt und e Gmeind im Bezirk Zofige vom Kanton Aargau. D Stadt ligt im Südweschte vom Kanton a de Gränze zum Kanton Soledurn.
Arbig (Aarburg) | |
---|---|
Basisdate | |
Staat: | Schwiiz |
Kanton: | Aargau (AG) |
Bezirk: | Zofige |
BFS-Nr.: | 4271 |
Poschtleitzahl: | 4663 |
UN/LOCODE: | CH AAB |
Koordinate: | 634987 / 241210 |
Höchi: | 412 m ü. M. |
Flächi: | 4.41 km² |
Iiwohner: | 8746 (31. Dezämber 2022)[1] |
Website: | www.aarburg.ch |
d Feschtig und d Chile vo Arbig | |
Charte | |
Geografii
ändereD Gmeind ligt uf de rächte Flusssite vo de Aare am nördliche Rand vom Wiggertal. Wäge de Felse macht d Aare do en Rank, und vor si dur d Kluus flüüsst het si es grosses Becki uusgwäsche wo sech s Wasser immer im Kreis drin ummedräit; das isch es sältes Naturfänomeen, d Aarewoog, wo für d Schiff scho immer en guete natürleche Hafe ggä het.[2] Hüt isch dört no d Ländti vo de Arbiger Pontonier.[3]
Der Chalchfelse mit der grosse Feschtig druff, wo der Stadt au der Name – Aarburg – ggä het, ghört zun ere vorderschte Bärgchetti vom Jurabärg, wo vo Arbig bis öppen uf Aarau goot; ännet der Aare isch weschtlech vo Arbig der Born der Afang vo däm Bärg.
Uf der Nordsite vo däm Felssporn, wo s Aaretal sehr schmal macht und au es Ängnis für d Stroosse bildet, isch des chline Städtli an ere strategisch günschtige Stell entstande. I de Wiggere, wo öppe ei Kilometer wyter obe in d Aare mündet, isch di südlichi Gränze vom Gmeindsbann. S Gmeindspiet umfasst e Flächi vo 441 Hektare, do dervo sind 145 Hektare Wald und 174 Hektare überbaut. De höchschti Punkt isch uf 620 Meter ü. M. fasch bim Sälischlössli obe, de tüfschti a de Aare unde mit 393 Meter.
Bi Arbig goot e Brugg, wo anne 1912 noch Plään vom Bouingeniöör Robert Maillart bout worden isch, übere Fluss; me chunt dört uf ere Strooss der Aare no uf Bonige ufe. Früener isch dört e Hängebrugg gsi.
D Nochbergmeinde vo Arbig sind Olte und Starrkirch-Wil im Kanton Soledurn und Oftrige und Rootrischt im Kanton Aargau.
Gschicht
ändereIn de römische Ziit hets e Stroos vo Arbig us in d Innerschwiiz gäh. D Aawäseheit vo de Römer zeigt sich au am ene Münzschatz, wo me am Aafang vom 20. Johrhundert z Arbig gfunde het. Bim Bau von ere Fabrik het me Gältstuck us de Ziit vom Kaiser Tetricus I. gfunde.
Im Middelalter isch d Burg entstande, wo i dr Nöizyt drus d Feschtig Arbig worden isch.[4] Wenn d Burg bout worden isch, weiss me nöd, aber ane 1123 wird si s erschti Mol in ere Urkund erwähnt, wo si als Bsitz vo de Grafe vo Frohburg gnennt wird. Vo de Burg us isch s Amt Arbig verwaltet worde. Do derzue het der weschtlichi Deil vom hütige Bezirk Zofige ghört, aber ohni d Stadt Zofige sälber. Im 1299i hei d Frohburger d Burg und s Amt Arbig a d Habsburger verchauft.
Am Fuess vo de Burg isch e Siidlig entstande, wo eben eifach der Name vo der Burg obedra übercho het und im Johr 1330 s erschti Mol als Stadt gnennt wird. Wäge archäologische Fund vermuetet me hüt, dass d Stadt öppe um 1312 entschtande sig. Wirtschaftlich het sich Arbig nie chönne guet entwickle, scho will Zofige und Olte, wo beidi numme vier Kilometer vo Arbig wägg sind, sich zu de grössere regionaale Zäntre entwicklet hei.
Am 20. April 1415 hei d Bärner nach ere kurze Belagerig d Stadt und d Burg Arbig eroberet. Sid 1416 het der Landvogt vom Bärner Amt Arbig uf der Burg gwohnt.
Am 10. März 1798 hei d Franzose, wo in d Schwiiz iimaschiirt sind, d Stadt und d Burg kampflos iignoh. S Amt Arbig isch ufglöst worde und di regionali Verwaltig isch uf Zofige cho. Sit ane 1803 ghört Arbig zum Kanton Aargau.
Ane 1856 isch d Ysebaanlinie dur Arbig ufggange. Do hei sech d Baanlinie deilt: die einti Strecki isch uf Zofigen und Luzärn ggangen und die anderi uf Bärn.
Galerii
ändere-
d Chile und d Feschtig
-
d Chile vo Aarbig ufem Felsen obe
-
s Stedtli
-
Arbig, Neu-Wartburg (Sälischlössli) und d Umgebig
vo Weschte gseh
Literatur
ändere- Andreas Steigmeier: Aarburg (Gemeinde). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Andreas Steigmeier: Aarburg (Amt). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Weblink
ändere Arbig – Artikel vu de 4. Uflaag vum Meyers Konversations-Lexikon im dütschsprochige Wikisource
Fuessnote
ändere- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ Die Aarewaage – ein einzigartiges Naturphänomen uf swissinfo.ch
- ↑ Pontoniere-Aarburg
- ↑ Schloss Aarburg (Memento vom 4. März 2016 im Internet Archive) uf swisscastles.ch