Notschrei

f

Notschrei
Obelisk am Notschrei, hinnè draa dè Strõßèpass Obelisk am Notschrei, hinnè draa dè Strõßèpass
Himmelsrichtig	Nordè	Südè
Passhöchi	1.120,1 m ü. NHN
Bundesland	Baddè-Württèbärg
Wasserscheide	Buselbach → Brugga → Dreisam → Elz → Obberrhy	Schönèbach → Wyysè → Hochrhy
Daalort	Obberrièd / Fryburg	Todtnau
Usbau	Landesschtrõß 126 / 124
Baut	1849	1855
Gebirg	Schwarzwald
Karte (Baden-Württemberg)
Notschrei (Baden-Württemberg) Notschrei
Koordinate	47° 52′ 35″ N, 7° 54′ 34″ O47.876387.909481120.1

k

x

x

Dè Notschrei isch èn Gebirgspass im Südschwarzwald zwǜschè m Dreisamdal im Ruum Fryburg im Nordè un èm obbèrè Wyysèdal im Südè. Er vobindet übber d Landesschtrõß 126 d Dalort Obberrièd im Nordè un Todtnau im Südè. D Landesschtrõß 124 zwygt am Notschrei vo dè Landesschtrõß 126 ab un füürt Richtung Nordweschté übber d Haaldè am Schauinsland gu Fryburg.

D Passhöchi mit 1.120,1 m ü. NHN lyt 5 km weschtlich vom Fèldbärg uff dè Todtnauer Gemarkung. Vor èm Nordaaschtyg vo dè Landesschtrõß 126 südlich vo Obberrièd füürt è Stichschtrõß nõch Oschtè i s St. Willelmer Dal, wo zuè Obberrièd ghört; uff halber Höchi zwygt bim Steiwasè-Park d Chraisschtrõß 4996 nõch Hofsgrund un zuè dè Landesschtrõß 124 uff dè Haaldè bim Schauinsland ab. Uff dè Südsitè ligèd zwǜschè dè Passhöchi un Todtnau d Ortschaftè Muggèbrunn un Afterschteeg, zwǜschè dènnè è Stichschtrõß zum öschtlich glègènè Gmeindedeil Todtnaubärg füürè duèt.

I dè Nôchi vo dè Passhöchi isch im Johr 1854 im Zug vom Strõßèuusbau èn Gaschthof ebbèfalls mit èm Nammè Notschrei entschtandè, inzwǜschè uusbaut zum Vyr-Stèrne-Waldhotel am Notschreipass.

Tourismus, Infraschtruktur un Sport

Dè Notschrei isch touristisch stark erschlossè. Er isch im Sommer Uusgangspungt für Wanderungè zum Wyydener Egg, Schauinsland und zum Fèldbärg un im Winter Start vo dè Notschrei-Loipè Richtung Schauinsland, Wyydener Egg, Stüèbèwasè un Fèldbärg. I dè Nôchi vom Pass ligèd mèngi Schilift un Hotels.

Diè weschtlich Variantè vom Weschtwäg volauft zwǜschè Fèldbärg un Belchè übber dè Notschrei.

Dè Notschrei isch bi dè Tour de France 1971 vom Tross passyrt worrè un isch Teil vo dè Etappè vo Bàsel gu Fryburg gsi; er isch als Bärg vo dè 2. Kategory evaluyrt worrè.

Gschichtè un Benamsung

D Strõßè füürt vom Obberrièder Dal zuè dè Passhöchi am sog. Schwèndle, wo d Wasserscheidè zwǜschè Dreisam- un Wiisèdal lyt. Sit irer Fèrtigschtellung 1848 drait sèlli Stell dè Nammè „Notschrei“. Dõdeby handlèt s sich um èn geographischè Begriff un èn historischè Vorgang.

Èrschti Blaanungè

Anno 1780 isch dè Bau von èrè Passschtrõß isch dè Bau von èrè Passschtrõß vo Todtnau nõch Obberrièd übber dè 1119 m hoche Schwendle blaant worrè, zuè sèllèrè Zit isch dè Südschwarzwald nò vo dè Vorderöschterrycher regyrt worrè. Sèlli Passschtrõß hèt helfè söllè, s Albdal mit dè Stadt St. Bläsy un s Hochrhydal besser a s Briisgau aazbindè. 26 Johr spôter isch Todtnau unter französischer Hèrrschaft baddisch worrè, druffhy hèt dè Ort im Obberè Wyysèdal neui Impuls bruucht, well dè Bärgbau im Südschwarzwald am Ènd gsi isch. Strukturwandel isch also dringend notwändig gsi, dõdemit sin èrschtè induschtrièllè Entwicklungè unter m Yfluß vo Schwizer Kapital im Wyysèdal zschtand chò. So hèt s bald èn Huufè Manufakturè wiè Bürschtèfabrikè (diè èrstè 1765), è Zuckerfabrik (diè èrscht 1826), è Bapyrfabrik un Spinnereiè gää. Allerdings hèt s sich als problematisch erwisè, d Brodukt abzsetzè – diè abglègèni Laag vom Dal un sinè Gmeindè hèn zuè hochè Dransportkoschtè gfüürt. Diè proschperryrendi Stadt Fryburg isch zuè sèllèrè Zit uff dirèktem Wäg mit èm Fuurwärch nit z erreichè gsi. S hèt nur ein gächè Wäg gää, wo übber Afterschteeg, Muggèbrunn, d Haaldè un Horbè nõch Güntersdal füürt un im Winter zuè gsi isch. Zwǜschè Todtnau un Haaldè isch es znägscht 500 Höèmeter uè gangè un aaschlièßend widder abbè gangè. Sèllè Wäg isch übberhaupt nur mit Saumrösser un zweirädrigè Handkärrè bruuchbar gsi.

Erfolglosi Bittè im Großherzogdum

S Großherzogdum Baddè hèt bis 1848 andri Intressè wiè dè Strõßèbau innerhalb vom 1806 neu gründètè Land Baddè ghaa, obwoll näbbè Todtnau au no andri Gmeindè i dè düèf ygschnittènè Däler vom Südschwarzwald Intressè an èrè Strõß i dè Briisgau güßèrèt hän. Dè Dreisamabt zum Byschpill hèt uss Rüggsicht uff sini Wälder è Strõß übber Hofsgrund gfordèrèt. Vor allem abber Todtnau un Schönau hèn um sèll Strõßèbrojèkt rivalisyrt. Schönau hèt dõmòls als frischbachènes baddisches Amtsschtädtle z Karlsruè mee bolitischs Gwicht wiè Todtnau ghaa un hèt Unterschtützung i dè Forderung nõch èrè Strõß übbers Wydener Egg nõch Staufè im Obberhrydal ghaa.

Èrschtmòls im Johr 1819, im èrschtè Landdaag z Karlsruè, hèn d Gmeindè vom obbèrè Wyysèdal è Petition vorbrocht, i wèllèrè si è Faarschtrõß vo Todtnau übber Muggèbrunn, St. Willèlm gu Obberrièd gfordert als Aaschluss a diè schu exischtyrèndi Vobindung zwǜschè Kirchzartè un Fryburg durchs Dreisamdal. 1844 hèt s è Entscheidung gää, abber für è Strõß zwǜschè Utzèfäld übbers Wyydener Egg durchs Münschterdal uff Staufè.

S Krisèjohr 1847

Im Johr 1847 hèn sich Hunger un Arbètslosigkeit im Wyysèdal breit gmacht, wa zuè nèrè neuè Forderung gfüürt hèt – d Bevölkerung im Obberè Wyysèdal hèt sich vo dè Regyrung z Karlsruè im Stich glõ gfüült. Vill Todtnauer un Zeller hèn schu offè mit dè Zyl vo dè Baddischè Revolution un dènnè iri Vodrètter sǜmpathisyrt, sèll sin dè Hecker un dè Struve gsi. Um èn Uffruur im Wyysèdal z vohindèrè, hèt d Karlsruèr Regyrung rasch handlè müèsè un uff dè „Notschrei“ vo dè Wyysèdäler, sèlli dringèndi Petition, reagyrè müèsè. Sèllè Notschrei hèt im Pass übber d Schwèndle sin Nammè Notschrei ybrocht.

Èn Huufè Personè vom öffentlichè Läbbè hèn sich für d Forderung vo dè Todtnauer für è Strõßèaabindung stark gmacht. Asè hèt dè Zeller Kaufmaa un Textilingenieur Johann Faller – èn gebürtigè Todtnauer un Mitglyd i dè Zweitè Kammer z Karlsruè – zämmè mit èm Schopfèmer Abgordnètè Gottschalk d Todtnauer Petition unterschtützt. Mituusschlaggèbend isch d Intervention vom Bezirksförschter Frydrich Julius Gèrwig us Kirchzartè (sin Cousin Robèrt Gèrwig hèt u. a. d Schwarzwaldbaan baut), wo gegèübber dè staatlichè Forschtbehördè dè Standpungt vodrèttè hèt, dass diè 1200 Morgè vom staatlichè Waald am Notschrei un diè dõdruss resultyrèndi Vowärtung vom Holz durch è Holzabfuurwäg mächtig erlychtèrèt worrè isch.

30 Johr nõch dè èrschtè Forderung hèt s am 13. Novembèr 1847 im großherzoglichè Landdaag d Entscheidung für dè Bau dè Strõß übber dè hütige Notschreipass gää. Dè Strõßèbau isch uff d Rechnung vom Forschtdomänèfiskus gangè, d Wyysèdäler-Gmeindè hän nu s nötige Gländ koschtèlos stellè müèsè. Sowoll d Bevölkerung als au diè schu aasässigè Fabrikantè sin hochzfriddè gsi un hèn sich mit dè Hèrrschaft widder vosöönt. D Revolution, diè witter öschtlich im Südschwarzwald definityv stattgfundè hèt (z. B. dè Hecker-Zuug vom Hochrhy bis zum Schluchsee), isch im Wyysèdal widder vogèssè worrè.

Drei Großherzög hèn sich mit èm Brojèkt beschäftigt: Ludwig I., Leopold un Frydrich I.

Bau-Uusfüürung

Keeri a dè Nordrampè mit Bligg uff d Stichschtrõß nõch St. Willelm, dehinter lyt dè Fèldbärg

Anno 1848/49 sin diè èrschtè 7 km für 36 000 Guldè zwǜschè Notschrei un Obberrièd baut worrè un am 13. Novembèr 1848 ygweit worrè. D Strõß isch öppè 6 m breit un hèt è Steigung vo 5–11 %. S Fèschtbrogramm zuè dè Yweiung vo dè Strõß isch abber vom Schnee vowaiht worrè. Dè Todtnauer Bürgermeischter Kelle hét d Vobindung nõch Fryburg annèdubaki als „notwendigi Läbbensõdèrè“ dauft.

Im Johr 1855 isch au dè Streggèabschnitt zwǜschè Todtnau un Notschrei für 37 000 Guldè fèrtig baut worrè. Dè Vokeer isch druff hy uff 17 160 Zentner a Transportgüèter aagschtigè, dõdemit sin d Dransportkoschtè vo 36–40 Kreuzer pro Zentner uff öppè 18 Kreuzer/Zentner gsunkè.

Denkmòl

Weschtsitè mit Inschrift

Us Erlychterung un Dankbarkeit hèn d Todtnauer èn 6 Fuèß [öppè 1,8 m] hochè Obelisk uss Stei uffgschtellt un mit dè folgendè Inschriftè vosää:

Oschtsitè

Seiner Königlichen Hoheit dem Großherzog Leopold in tiefster Ehrfurcht gewidmet von den Gemeinden der ehemaligen Talvogtei Todtnau.

Strõßèsitè

Seiner Königlichen Hoheit dem Prinzen Regenten Friedrich in tiefster Ehrfurcht.

Weschtsitè

Nach 30jährigem erfolglosen Bitten bei der hohen Regierung und allen Landtagen um diese Straße wurde endlich auf dem im Hungerjahre 1847 erfolgten Nothschrei der Gemeinden dem tief gefühlten Bedürfnisse dadurch abgeholfen, dass S. K. H. [seine Königliche Hoheit] der Großherzog die Sache an die Direction der Forstdomainen und Bergwerke überwies deren Director das Bedürfniss sogleich in seiner ganzen Größe erkenend, die Ausführung der Straße dem Bezirksförster Gerwig übertrug, welcher die Einleitung dazu traf und sie nachher zweckmäßig ausführte. Daher den beiden Männern diesen Dank.

Errichtet am Tage der Eröffnung der neuen Straße, den 13ten November 1848.

Witteri Blaanung

Um 1991 ummè isch aadenkt gsi, diè stark beaaschpruchti Passschtrõß, wo vo Pendler, Yheimischi un Tourischtè frequèntyrt wörd, durch è Ysèbaa übber dè Notschrei odder èn Tunnel durch dè Schauinsland durrè z entlaschtè, abber sèlli Blään wörrèd trotz dè glychbliibènd großè Vokeersbelaschtung nit witter vofolgt worrè.

Weblingg

• Notschreiloipè

Quällè

• Tegscht i dè Baddischè Ziting vom Hubert Döbele [1998]. (Zitingsuusschnitt ooni Aagaab vom Datum).
• „Wie der Wegkreuzungspunkt ‚Notschrei‘ zu seinem Namen gekommen ist. Ein Stück Heimatgeschichte, aber ein trauriges Kapitel“. (Zitingsuusschnitt ooni Aagaabè vom Datum un èm Nammè).

Einzelnõchwys

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Notschrei“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.