Obergoms

Obergoms isch e Munizipalgmeind im Bezirk Goms im Kanton Wallis.

Obergoms
Wappe vo Obergoms
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Wallis (VS)
Bezirk:	Gomsw
BFS-Nr.:	6076i1f3f4
Poschtleitzahl:	3988 Obergesteln 3988 Ulrichen 3999 Belvedere (Furka) 3999 Gletsch 3999 Grimsel Passhöhe 3999 Oberwald
Koordinate:	669790 / 15374946.5313988.3483191366
Höchi:	1'366 m ü. M.
Flächi:	155.60 km²
Iiwohner:	640 (31. Dezämber 2022)
Website:	www.obergoms.ch
Gletsch Gletsch
Charte
Charte vo Obergoms w

D Gmeind isch ane 2009 entstande, wo di früenere Gmainde Ulriche, Obergeschtele und Oberwaald zämegleit worde sind. Das het d Bevölcherig eso am 25. November 2007 in Abschtimmige pschlosse. Im Taal ligt unden a Obergoms d Gmeind Goms.

Geografii

D Gmeind Obergoms liit im oberschte Deil vom Wallis im Taal vom Rottu. I dr Gmeind isch dr Afang vo de Bärgstroosse übere Furkapass uf Andermatt im Kanton Uri, über d Grimsle uf Meiringe im Kanton Bärn und übere Nufene uf Airolo im Tessiin.

Vo dr Nufenestrooss us goot e Wäg zum Griespass, wo nume z Fuess und als Soumpfad cha pruucht wärde. Dört drüber chunt me is Ryysstaal zu de Walserdörfer vom Pomatt.

Ganz zoberscht liit dr Rottugletscher im höche Bärgtaal zwüschem Massiv mid em Dammastock und em Rhonestock im Oschte und dr Bärgreie vom Tieralplistock im Weschte.

D Bärge im Norde vo Obergoms heisse Gärstehörner, Sidelehorn, Aargraat/Telleregraat und Geschinerstock.

D Bärge uf dr Oscht- und dr Südsite, deils uf dr Sproochgränze zum Iteliäänische, sind s Gross Furkahorn, s Chly Furkahorn, dr Blaubärg, d Muttehörner, d Saashörner, dr Wytewasserestock, dr Pizzo Rotondo, s Chüebodehorn, dr Poncione di Manio, dr Pizzo Nero, dr Pizzo Gallino, s Mittaghorn, s Galmihorn, dr Nufenestock, s Bättelmatthorn, dr Corno Cieco und d Merezebachschije.

Ortsteil

Oberwaald

Z Oberwaald chunt dr Rottu dur es steils Felsetobel i s flache Taal abe, wo d Dörfer vom Goms ligge. Bim Baanhof vo Oberrwaald foot d Bärgstreki vo dr Ysebaan a, wo uf Gletsch und zum Scheiteldunnel vo dr Furka ufe goot. Ane 1915 isch die Linie bout worde. Sid em 1982i faare d Züg vo dr Matterhorn-Gottert-Baan vo Oberwaald dur e Furkabaasisdunnel is Urseretaal dure. Es hed dört au Züg zum d Auto druf z verlade. Über Gletsch und dr ober Dunnel faare sid 2010 d Züg vo dr Furka-Dampfbaan uf Realp.

Oberwald isch im ene Dokumänt vo 1386 s erschte Mool erwäänt mid dr Schrybwys «de superiore valde».

Ulriche

Bi Ulriche isch es ane 1211 zu m ene grosse Kampf zwüsche de Truppe vom Herzog vo Zääringe und de Walliser cho.

Z Ulriche zweige d Nufenestroos is Tessiin und dr Fuesswäg übere Griespass vom Rottutaal ab.

Obergeschtele

Das Dorf isch in ere Schrift vo 1322 mid dr Schrybwys «de castellione» s erschte Mool erwäänt.

Im 17. und 18. Joorhundert hend Lauine es baar Mol s Dorf preicht und vil Hüüser beschädiget. Ane 1868 sind di meischte Hüüser bim ene Grossbrand zerschtört worde. Für de Kanton hend derno dr Ingscheniöör Ernest von Stockealper (1838–1919) und dr Architäkt Joseph de Kalbermatten (1840–1920) s Dorf nöi plant.

Z Obergeschtele hed men e Boum gfunde, wo schynts dr eltischt vo dr Schwiiz isch. Es isch e Lärche, wo öppe 1500 Joor alt dörfd sy.

Gletsch

Oberhalb vo Oberwaald liit dr Ort Gletsch, wo me zu de Ortsbilder von nationaler Bedüütig i dr Schwiiz zellt. D Hüüser sind a dr Chrüzig zu de Passstroosse uf d Grimsle und d Furka.

Im 19. Joorhundert isch dr gross Rottugletscher no fasch bis zu de Hüüser vo Gletsch abe cho.

Es het sid em 19. Joorhundert s grosse Hotäll Glacier du Rhône, wo dr Franz Seiler (1827–1865) i de 1850er Joore bout hed, und noch derby isch dr Baanhof vo Gletsch. Höch obe n a dr Passstrooss uf d Furka isch bim Rottugletscher s Hotel Belvédère. Im Obergoms erinneret me sech no hüt an Psuech vo dr änglische Chönigin Victoria im Augschte ane 1868 z Gletsch.

Iwoner

Quella: Bundesamt für Statistik 2005

Jaar	1850	1860	1870	1880	1888	1900	1910	1920
Ulrichen	247	280	250	245	201	233	223	212
Obergesteln	249	265	253	272	247	242	222	204
Oberwald	280	326	273	321	265	240	208	217
Jaar	1930	1941	1950	1960	1970	1980	1990	2000
Ulrichen	203	242	248	217	226	198	219	221
Obergesteln	189	208	240	251	208	205	197	195
Oberwald	221	263	321	309	227	447	252	260

Dr Üsländeraateil ischt 2010 bi 11,8 % glägu.

Religion

88,6 % vannu Iwonru sint im Jaar 2000 remisch-katholischi gsii, 3,6 % evangelisch-reformierti.

Politik

Dr Ggmeindspresident va Obergoms ischt dr Christian Imsand (Stant Oktober 2017).

Spraach und Tialäkt

Bi dr Volchszellig 2000 heint vannu Iwonru 95,4 % Titsch als Höiptspraach aagigää, 0,3 % Franzeesisch, 0,7 % Talienisch und 3,6 % anneri Spraache.

Dr heggschtalemannisch Tialäkt va Obergoms gcheert zen eschtlichu Tialäktu vam Wallisertiitsch.

Bilder vo Obergoms

• 
  s Hotäll Glacier du Rhône, um 1870
• 
  Am Rottugletscher vor hundert Joor
• 
  Obergeschtele
• 
  dr Tootesee uf dr Grimsle
• 
  Ulriche

Architektur und anderi Kulturgüeter vo Obergoms

• d Alaage vo dr Dampfbaan Furka-Bärgstreki
• d Wandmoolereie im Beihuus z Obergeschtele
• d Chappele vo dr häilige Anna z Ulriche
• d Chappele vom Sankt Christof z Oberwaald
• d Heilig-Chüüz-Chile z Oberwaald
• d Niklaus-Chile z Ulriche
• d Seiler-Hotäll z Gletsch
• s Hotäll Belvedere
• d Windreeder bim Griessee
• d Stellig vo dr Feschtigsartillerii bi Galehütte
• dr Ladstäg, en Brugg im Eginetaal bi Ulriche

Literatur

• Walter Ruppen: Gletsch. In: Die Kunstdenkmäler der Schweiz, Bd. 64: Das Obergoms, Bd. 1. Basel 1976, Siite 151–155.
• Mark Andreas Seiler: Ein Gletscher – ein Hotel – eine Familie. Horizonte einer Walliser Hoteliersdynastie. Vischp 2012.

Weblink

 Commons: Obergoms – Sammlig vo Multimediadateie

• Website vo dr Gmeind Obergoms
• Redaktion: Obergoms. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Alois Grichting: Ulrichen. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Robert Walpen: Obergesteln. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Robert Walpen: Oberwald. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Rachel Siggen-Bruttin: Gletsch. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.