Dichyonire du patué dë Banye

Der Dichyonire du patué dë Banye isch es Wörterbuech vo der Mundart i der Walliser Gmeind Bagnes.

Dää wälsch Naame vom Wäärch heisst uf Düütsch: «Mundartwörterbuech vo Bangis». S Wort dichyonire entspricht em französische dictionnaire.

vo wo ass es chunt

Bagnes, wo uf Düütsch Bangis heisst, lyt im öschtliche Dransetal im Underwallis. Es isch eini vo de flächemässig gröschte Gmeinde vo der Schwiiz, und es het im längzogne Tal es paar Döörffer und Wyyler; d Gmeindverwaltig isch z Le Châble.

I däm abglägne Bärgtal, wo druus kän guete Pass in es anders Tal übere lauft (d Stross zum Gross Bärnhardspass uf Itaalie lyt im Nochbertal), het sich der alt wälsch Dialäkt, won e Variante vom Frankoprovänzalischen isch, bis is zwänzigschte Joorhundert no als läbigi Umgangssprooch chönne hebe. D Sproochkönner säge, es sig en bsunders altertümliche Dialäkt vo der frankoprovänzalische Sproochgruppe vo de Savoier Mundarte. Das basst zu der Gschicht, wo s Dransetal bis anne 1475 zum savojische Chlooschter Saint-Maurice ghöört het. Die französischi Minderheitesprooch Savoyard het me scho sit em 19. Joorhundert zimli guet erforscht.

vom Buech synere Gschicht

Der Walliser Wörterbuechmaa Maurice Casanova (1925-1995), sälber au eine vo Bangis, het d Idee für das Lexikon gha, er het in joorelanger Arbet die öppe füfzgtuusig Zedel, wo me ganz am Afang vom zwänzigschte Joorhundert für s Wälschschwiizer Mundartwörterbuechprojäkt Glossaire des patois de la Suisse romande druff d Wörter vom lokale Patois ufgschribe het, duregluegt und nöi sortiert. Bi de gueten Informante füre Louis Gauchat und s Glossaire vor meh weder hundert Joor, de patoisants Bagnards, sind gsi: der Maurice Perraudin (1872–1949), der Lehrer Maurice Charvoz (1865–1954), der Schurnalischt Louis Courthion (1858–1922) und bsunders der Lehrer, Schurnalischt, Schriftsteller und Volchskuntler Maurice Gabbud (1885–1932). Tank iirere grosse Hilf isch bim Glossaire d Mundart us däm Walliser Tal schynts die am beschte dokumäntierti Regionalsprooch; kes Wunder, het’s praktisch i allnen Artikle vom Glossaire au Beleeg vo döört.

Und drüü Sprochwüsseschaftler vo der Uni Nöieburg, d Glossaire-Redakter Raphaël Maître us em Wallis und Eric Flückiger vo Nöieburg und d Gisèle Pannatier us Evolène, sind vierzää Joor lang dra gsi, em Casanova sys Material wüsseschaftlich azluege und für d Redakzioon z büschele. Vo der Uni uus isch d Verantwortig für die grossi Sach bim Andres Kristol und der Federica Diémoz glääge. Me het z Nöieburg s ganze Wortmaterial in e EDV-Datebank ufgnoo; bi dämm Teilprojäkt sin dr Raphaël Maître, der Jean-Claude Bliss un d Dorothée Aquino derby gsi. Anne 2019 isch s ticke Buech vom Dichyonire truckt usecho.

Es bringt uf meh weder tuusigzwöihundert Syte Informazioone zu öppe füffzäätuusig Mundartwörter und Baniser Fluernääme. D Wörter wärde uf Französisch und nach iirere Härkumft etimologisch erkläärt; es het Hiwys uf die bassende Artikel bim Glossaire des patois de la Suisse romande und bim Französischen etimologische Wörterbuech.

D Lüüt vom Mundartverein im Banistal, wo Y Fayerou heisst, händ de Nöieburger Redaktoore ghulfe; es sind der Roger Besse vo Sarreyer, der Léon Bruchez vo Lourtier und der Francis Baillifard vo Bruson und no anderi gsi. S nötige Gält füre Truck isch dank der Gmeind und em Kanton Wallis zämechoo.

Im Buech het’s näbe de yläitende Woort vom Bangiser Gmeindpresidänt Eloi Rossier, em emeritierte Nöieburger Profässer Andres Kristol, em Glossaire-Diräkter Yan Greub, em Jean-Pierre Deslarzes und de Redaktoore es Kapitel zum Lääbe vo de Lüüt, wo früener für s Projäkt öppis sind go mache, und im Hauptteil s Lexikon Patois-Französisch und no wyteri Abschnitt zu der Bangiser Mundart und iirere Grammatik. Vo verschidene Sache het’s Bilder i däm Band.

s Wäärch

Der gannz Titel vom Buech isch:

• Dictionnaire du patois de Bagnes. Lexique d'un parler francoprovençal alpin. 15000 mots et locutions, 40000 exemples et syntagmes, étymologies, renvois analogiques, cahiers thématiques, notices encyclopédiques, éléments grammaticaux, index, illustrations. Usegää vo de Patoisants de Bagnes. Bagnes 2019. ISBN 978-2-839926713

Literatur

• Jean-Pierre Deslarzes, Léon Bruchez: Dictionnaire du patois de Bagnes. In: L’Ami du Patois, 37, 2010, S. 91–94.
• Raphaël Maître: Dictionnaire du patois de Bagnes (DPB). In: David Trotter, Andrea Bozzi, Cédrick Fairon: Actes du XXVIIe Congrès international de linguistique et de philologie romanes (Nancy, 15-20 juillet 2013). Nancy 2016, S. 189–202.
• Alain Dubois: La conservation et la valorisation de la mémoire des patois dans le Valais romand. In: Vallesia, 2006, S. 373–411.
• Noémie Fournier: Le dictionnaire du patois de Bagnes, entre science et patrimoine. In: Le Nouvelliste, 9. März 2019.
• Jules Cornu: Phonologie du Bagnard. In: Romania 6, 1877, S. 369-427.
• Gunnar Bjerrome: Le patois de Bagnes (Valais). Stockholm 1957.
• Willy Fellay, Hilaire Dumoulin, Jenan-Pierre Deslarzes: Les noms de lieux de la commune de Bagnes. Toponymie illustrée. Bagnes 2000.

Weblink

• d Websyte vom Projäkt uf dicopatoisbagnes.ch
• Dictionnaire du patois de Bagnes uf der Websyte vom Institut für Sproochwüsseschaft und Komunikazioon vo der Uni Nöieburg