Chraftwärch Schaffuusè

S Chraftwärch Schaffuusè isch è Laufwasserchraftwärch am Rhy bi Schaffuusè. S isch i dè Johr 1961 bis 1967 als Ersatz für dè fascht 100 Johr aalte Moserdamm baut worrè un isch s högschtglègene Chraftwärch am Hochrhy.

Kraftwerk Schaffhausen
Chraftwörch Schaffuusè Chraftwörch Schaffuusè
Laag
Kraftwerk Schaffhausen (Schweiz) Kraftwerk Schaffhausen
Koordinate	689487 / 28313547.6927228.630639390.80
Land	Schweiz Schwiz Schaffhuuse
Ort	Schaffuusè
Gwässer	Hochrhy
Höchi Obberwassèr	390,8 m ü. M.
Kraftwärk
Bedriiber	Chraftwärch Schaffuusè AG
Blaningsaafang	1946
Bauzit	1961–1967
Betribaafang	1963
Technik
Èngpassleischtig	26 Megawatt
Turbinè	2 Kaplarturbinè
Suschtiges

Chraftwärch

Maschinnèhuus un Stauweer

• 
  Bligg uff s Chraftwärch Schaffhuusè, ganz unnè diè nägschtè beidè Schaffhuuser Rhybruggènè
• 
  S Maschinnèhuus
• 
  Obberwasser

S Maschinnèhuus un s Stauweer füègèd sich harmonisch i d Rhylandschaft yy. Im flachè Maschinnèhuus hèt s zwei Maschinnèsätz dinnè. Dè Bortalkran mit èrè Draagchraft vo 120 Tonnè wörd für dè Montage- un Revisionsbüèz a dè Maschinnèsätz un am Stauweer bruucht. S Bruuchwasser wörd durch d Ylaufrèchè un Ylaufschpiralè zu dè beidè Kaplanturbinè gleitet. Nõch dè Turbinè flüèssd s Wasser durch Suugroor i s Unterwasser usè. Für dè Revisionsbüèz chönnèd mit dè Hǜlf vum Bortalkran metalleni Dammbalchè vor èm Einlaufrechè un bim Suugroeruusdritt gsetzt wörrè. Dõdurrè cha mò im Baukörper nõch Uusbumpè vum Rèschtwasser ummèlaufè. S vum Rhy dehèrbrochte Schwemmholz wird mit Hǜlf von èrè automatischè Rechèreinigungsmaschinnè durch d Spüèlrünni in d Container dransportyrt . Diè beidè Turbinè-Generatoreinheitè mit öppè 19‘650 PS/18‘000 kVA sin im flachè Maschinnèhuus unterbrocht. Si schaffèd in Blockschaltig uff 20‘000 kVA Dreiwickligs-Regulyrtransformatorè 10/10/50 kV. Diè erzüügte Energy wörd je nõch Leischtung un Bedarf i s Netz vom Elegtrizitätswärch vo dè Stadt Schaffhuusè odder i d Vodeilnetz vo dè Axpo AG (bis Oktobèr 2009 Nordoschtschwizerischi Chraftwärch AG NOK) ygschpiist. S Stauweer bschtòt uss drei jewyls 15 m breitè Durchläss. Dezwǜschè stön zwei je 4,2 m breiti un 9,0 m hochi Pfyler uss Staalbedong, wo uff eim 4,0 m dickè Fundamènt uffligèd. D Voschlusshöchi bedrait 7,1 m. I diè Weerdurchläss sin ölhǜdraulisch aadribbeni Segmèntschütz mit Chlappè ybaut. D Stüèrig vum Stauweer erfolgt automatisch. Übber s Stauweer füürt èn öffentlichè Fuèsswäg, wo beidi Hochrhysitè mitnand vobindet.

Stauschtreggi un Hochwasserschutz

S Chraftwärch staut dè Rhy uff è Höchi vo gnau 390,8 m ü. M. bi dè (Füèrthaler Brugg) Sellè Wärt wörd uff dè Zentimeter gnau s ganzi Johr yghaaltè. Dè Ruggschtau langet bi Nidderwasser bis obberhalb, bi Hochwasser bis unterhalb vom öppè 10 km entfèrntè Dièssèhoffè. S Chraftwärch vo Schaffausè hèt dõdemit kein Yfluss uff dè Wasserschtand vom Untersee odder sogar vom Boddèsee uus.

Im langjöhrigè Mittel bedrait d Johresabflussmengi vum Rhy 370 m³/s, bi Nidderwasser bedrait si 100 m³/s. Bi Hochwasser wiè im Johr 1999 lyt d Abflussmengi bi übber 1200 m³/s. D Stauschtufè isch uff è Maximalabflussmengi vo 1250 m³/s dimensionyrt. Bis zum Bau vom Chraftwärch sin bsunders d Unterschtadt un s Gebièt bi dè Fischerhüser regelmässig übberschwèmmt. Selli Gfôôr hèt vollig bannt wörrè chönnè.

Umwältschutzmassnammè

Uff dè linkè Ufersitè git s è Fischschtègè. Diè bruuchti Rhyschtreggi vo 13,6 km langèd gmäss Konzession vom Rhyfall bis übber Dièssèhoffè. I sellèm Gebièt isch d Chraftwärchbedryberin für dè Uferschutz voantwortlich. I dè letschtè Johr sin a mengè Stellè Quaimuèrè abbaut un s Ufer renaturyrt worrè.

Blaanig

Schu nõch èm Zweitè Wältchrièg isch klar gsi, dass dè aalt Moserdamm trotz suksessiver Kapazidätsstygerig durch diè toujours grösser wörrènde Stromnõchfrõg vo dè wachsendè Stadt un Induschtry nimmi Stand haaltè hèt chönnè. Dè Stadtrõt hèt deshalb 1946 unter dè Leitig vum Stadtbräsident Walther Bringolf mit dè Brojèktyrigsphasè aagfangè. S Chraftwärch isch zämmè mit dè Nordoschtschwizerischè Chraftwärch AG NOK blaant worrè. Wôrend èm Abschtimmigskampf isch selli Partnerschaft struub kritisyrt worrè. S Brojèkt isch fascht dõdraa gschiiterèd. Trotz èm vobittertè Abstimmigskampf hèt sich s Stimmvolch 1957 mit 4106 zu 1932 Stimmè für dè Bau vom neuè Chraftwärch entschiddè. Am 1. Juli isch s Konzessionsgsuèch bim Bundesrõt ygreicht worrè. Am 24. Juni 1960 hèt selli d Konzession für dè Bau un Bedryb vom Gränzchraftwärch Schaffuusè vogää. S Landrõtsamt Konschtanz hPt schu am 29. Februar diè dütsch Konzession vogää. Beidi Konzessionè sin für 80 Johr ab Inbedrybnaam vom Chraftwärch feschtgsetzt worrè. Für dè Bau isch am 19. Juli 1960 d Chraftwärch Schaffuusè AG mit èm Aktièkapital vo CHF 10 Mio. gründet worrè. D Stadt Schaffuusè hèt sich mit 50 %, diè NOK mit 30 % un dè Kanton Schaffuusè mit 20 % draa bedeiligèt.

Bau

Für dè Bau hèt dè aalt Moserdamm sowiè dè Lauffè a dèrrè besitigèt wörrè müèsè. Dè Baubüèz isch rasch fürsi gangè. Schu am 30. November 1963 hèt s neue Chraftwärch dè èrschte Stròm broduzyrt. Dè gsamte Bau isch denn 1967 fèrtig worrè. D Bauköschtè sin mit ca. CHF 90 Mio beziffèrèt worrè. Diè neu entschtandeni Stauschtreggi hèt èn Huufè Aabassigè im Uferberych notwèndig gmacht. Zu dè glychè Zit sin sellèwäg d Rhyuferschtrõss, diè neu Rhybrugg, d Schiffländi sowiè d Uferbromenadè Lindli nõch Büsingè baut worrè. Für diè nötigè Börder isch Abbaumatriaal uss èm ebbèfalls glychzitig bautè Induschtrygebièt Herblingerdal vowendet worrè. Dè Rhy isch bi Schaffuusè dõdurch um einigi Meter schmäler worrè.

Nõchrüschtungè un Revisionè

I dè Johr 1993 bis 1997 sin sämtlichi Leit- un Stüèrsischteem inklusyv dè zentralè Leitschtell mit èm Koschtèuffwand vo ca. CHF 30 Mio. modernisyrt worrè. Nõch übber 40 Johr Bedrybsduèr, also d Hälfti vo dè Konzessionsduèr, isch i dè Johr 2006 bis 2008 a dè beidè Maschinnègruppè è Grossrevision durrègfüürt. Mit Hǜlf vo dè grossè Laufkrään sin beidi je 64 Tonnè schwèrè Turbynè uss irè 15 Meter düèfè Schächt usèghobbè un für d Revision in è Spezialfabrik nõch Dütschland transportyrt worrè. Au diè je 108 Tonnè schwèrè Generatorè un d Ylaufrächè sin revidyrt worrè. Dè Revisionsbüèz hèt öppè CHF 14 Mio. koschtet

Uusbauidee

Technisch isch es mit minimem Uffwand möglich, d Leischtig vum Chraftwärch z erhöhè. Dät mò im Winter, wenn dè Rhy einewäg wènnig Wasser hèt, sebbèn um 20 bis 30 Zentimeter höcher stauè, chönnt mò d Leischtig vum Chraftwärch um öppè 5 % höcher gmacht wörrè. Sell würd ènèrè Leischtungsschtygerig vo ca. acht bis zee Millionè kWh entschprèchè, sovill, wiè dè Johresvobruuch vo 1600 Eifamillièhüser. Für dè è höchers Stauzyl müèst mò s Ufer im Berych vo dè Stauschtreggi aabassè. D Leischtungsstygerig stön zur Zit no è baar rächtlichi Hürdè im Wäg. Diè beidè Konzessionè müèn aabasst wörrè. Usserdèmm vobǜètet dè Artikel 19 vom Wasserwǜrtschaftsgsetz vom Kanton Schaffuusè uusdrügglich è besseri technischi Uusnützig vo dè Wasserchraft. Au d Uuswǜrkigè uff d Umwält müèn im voruus abklärt wörrè. Stadt un Kanton Schaffuusè sowiè d Bedrybergsellschaft zeigèd sich intressyrt.

Bumpspycherwärch Èngewyèr

Kraftwerk Schaffhausen
Bumpspycherwärch Èngewyèr Bumpspycherwärch Èngewyèr
Laag
Kraftwerk Schaffhausen (Schweiz) Kraftwerk Schaffhausen
Koordinate	687802 / 28418347.7023748.608405
Land	Schweiz Schwiz Schaffhuuse
Ort	Schaffuusè
Gwässer	Rhy
f1
Kraftwärk
Bauzit	1907–1909
Technik
Èngpassleischtig	5 Megawatt
Durchschnittliche Fallhöchi	144 m
Turbinè	1 Francis-Turbynè
Suschtiges
Websitè	[1]

I dè Johr 1907 bis 1909 isch obberhalb vo dè Stadt Richtig Randè s Bumpspycherwärch Èngewyèr baut worrè. S isch s èrschte Spycherchraftwärch i dè Schwiz gsi. Dè Bau isch meeheitlich vo Händschè baut worrè. Wôrend dè Nacht isch mit übberschüssigèm Stròm übber è 2‘200 m langi Druggleitig Rhywasser i s 144 Meter höcher glegene Beggè bumpèt worrè. In Spitzèzitè wörd s Wasser widder i dè Rhy abglõ un mittels ènèrè Francis-Turbynè Stròm broduzyrt. Dè Wyèrinhalt bedrait 90‘000 m³, devò sin 70‘000 m³ für d Stròmbroduktion z bruuchè. D Nennleischtig bedrait 5‘000 kW. Dè Wǜrkigsgrad lyt bi 65 %. Zwǜschè 1991 un 1993 isch s Beggè sowiè d Druggleitig im grossè Styl neu gmacht worrè. Im Summer 2011 isch è witeri Sanyrig durrègfüürt worrè, well diè für d Abdichtig ybauti Lèttèschicht glèttèrèt hèt. Ufererosionè am Deich hèn èbbèso behobbè wörrè müèsè.

1962 isch vum dòmòligè Fischereiuffseher èn bi Ermatingè gfangènè Wels im Èngewyèr uusgsetzt worrè. 1998 hèt dè Fisch 165 Zentimeter ghaa un isch 50 Pfund schwèr gsi. S Dyr isch im März 2002 nõch gschätztè 60 Läbbensjohr an Altersschwächi gschtorbè.

Zwǜschè 1925 un 1965 hèt dè Èngewyèr èm Schaffuuser Schwimmclub als Trainingsbeggè diènt.

Literadur

• Broschürè vo dè Chraftwärch Schaffuusè AG: Us eigner Chraft

Weblingg

 Commons: Kraftwerk Schaffhausen – Sammlig vo Multimediadateie

• Homepage Chraftwärch Schaffuusè
• www.schaffhausen-foto-archiv.ch: Bilder vum aaltè Moserdamm
• Stadtarchiv Schaffuusè: Bau vom Engewyèr

Einzelnõchwys

Di nögscht Brugg flussufwärts: Füèrthaler Brugg

Bruggene öber de Rhy

Di nögscht Brugg flussabwärts: Flurlinger Brugg

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Kraftwerk_Schaffhausen“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.