Wizä

Weizen (Stühlingen) Gmeind Stüèlingè
	Wappe vo Weizen (Stühlingen)
Dialekt:	Alemannisch
Hauptvariante:	Hochalemannisch
Regionalvariante:	Südschwarzwälderisch, è bitzeli Yfluss vom Hochschwarzwälder-Dialèkt
Verbreitig:	nördlichs Gemeindsgebièt vo Stüèlingè, ussgnõ Blommegg
Höchi:	513 m
Flechi:	9,66 km²
Iiwohner:	558
Bevölkerigsdichti:	58 Iiwohner/km²
Iigmeindig:	1. Januar 1975
Regierigsbezirk:	Regyrigsbezirk Fryburg
Landchreis:	Waldshüet
Poschtleitzahl:	79780
Vorwahl:	97744
Nummereschild:	WT

Koordinate: 47° 46′ 44″ N, 8° 27′ 48″ O

Wizä (amtlich Weizen) isch im unterè Mèrèbachdal öppè 1.5 km vor dè Mündig vo sellèm Bach bi Wizä-Baanhof i d Wuètè. Wizä isch vom Chèrnort Stüèlingè abgsää dè gröschte Ortsdeil vo dè Stadt Stüèlingè im Landchrais Waldshuèt z Badè-Württèbärg.

Geography

S Dorf Wizä im unterè Ehrèbachdal mitsamt èm Woonblatz Wizä-Baanhof und èm Stammwärch vom Sto

Wizä lyt in Höchi vo dè Mündig von èm nördlichè Nebbèbächle am Mèrèbach. S Dal vom Mèrèbach volauft in Wescht-Oscht-Richtig, wa dezuè füürt dass èn Deil vom Dorf Wizä a dè Südhaaldè, wo d Sunnè hèrè schinnè duèt, un dõrum Summerbuck heißt, un èn Deil a dè Nordhaaldè, wo nè Schattèloch isch un deshalb Winterbuck heißt. Wizä lyt öppè 4 km nördlich vo Stüèlingè, s git abber kei dirèkti Strõßevobindig dörthèrrè. Übbers Mèrèbachdal dirèkt vobundè isch Wizä mit Schwaningè dalobsi un mit Wizä-Baanhof, èn Woon- un Induschtryblatz, wo zu Wizä ghört. Um vo Wizä i diè benõchbòrtè Dörfer Lèmbach un Luussä z chò, muè mò übber èn Bärg faarè.

Nammè

Dè Nammè Wizä chunnt vo Wizia.

Dialäkt

D Wizämer Mundart ghört zum Hochalemannischè. Im Gegèsatz zu dè Nõchbòrgmeindè Luussä im Nordè und Grimmelzofè im Nordoschtè, wo no hundertbrozèntig i dè Südschwärzwälder Dialäktregion ligge.

Gschichtè

Ort

Wizia isch schu 778 èrschtmòls urkundlich erwäänt worrè. Im Johr 871 hèt mò Wizia als Weizin benamst. Im Johr 1275 isch Wizä unter d Hèrrschaft vom Kloschter St. Bläsy chò. A dè bläsmischè Zeentschüèr dokumentyrt d Johreszaal diè fortwäärendi Herrschaft vo St. Bläsy. Ußerdèm erinnerèt è Inschrift uff èrè Chuscht z Wizä dõ draa, dass dè Vogt Martin Büche im Uffdraag vom Kloschter St. Bläsy im Johr 1778 i dèm Ort gwûrkt hèt. Im Zùg vo dè Säkularisation hèt Wizä ab 1806 als eigèschtändigi Gmeind zum Großherzogdum Baddè ghört.

Wizä als Deil vo dè Grossgmaind

Im Juni 1974 hèt dè Wizämer Gmaindsrõt beschlossè, sich unter freiwilligem Zwang i d Stadt Stüèlingè ygmaindè z lõ, sèll isch am 1. Januar 1975 zum letschtmöglichè Termin vollzogè worrè. Hintergrund defür, d Eigèständigkeit uffzgää, isch d Gmaindsreform z Baddè-Württebärg gsi, wo am Aafang vo dè 1970er Johr schu aakündigt worrè un am 1. Januar 1975 definityv vollzogè worrè isch. D Wizämer hèn è Vowaltigsgmainschaft mit Stüèlingè bevorzugt un so lang gèg d Ygmaindig gschtimmt, bis mò sich zwangsmässig für d Ygmaindig nõch Stüèlingè entschiddè hèt, um allfälligi Nõchdeil für Wizä z umgõ . Adminischtryrt wörd Wizä sit èm Januar 1975 vum Stüèlinger Stadtrõt, wo Wizä wèg sinèrè Ywoonerzaal zwei Sitz zuèschtön, ußerdemm cha dè Wizämer Ortschaftsrõt resp. dè Ortsvorschteher vo Wizä im Stadtrõt Vorschläg unterbreitè.

Kirchè

Wizä, Kirchè St. Konrad

Wizä hèt è Kirchè, wo vo dè Katholischè als Gotteshuus bruucht wörd un im Ortszèntrum lyt. Sèlli Kirchè isch im Hl. Konrad gweiht, un im Johr 1838 baut worrè.

Vokeer

Wizä lyt a dè B 315 uff èm Abschnitt Bõõdorf-Gränzübbergang Stüèlingè-Obberwisè. Im Gegèsatz zu Schwaningè vofuègt Wizä übber è Ortumfaarig, diè bi dè Zuèfaart zum Winterbuck aafangt un bis zum Wizämer Sportblatz am unterè Dorfrand gòt. Diè stillglaiti, aalti B 315 diènt als Zuèfaart vom Dorfzèntrum bis Wizä-Baanhof. Dört mündet d B 315 i d Wuètèdalschtrõß, d B 314. Übber s Sitèdal füürt vom Zèntrum wäg è Strõßle uff Lèmbach un eins uff Luussä. D Strõß uff dè Winterbuck füürt vo dört witer übber s Gwann Lange Forrè uff dè Kalvarièbärg mit Aaschluss Richtung Stüèlingè, Bettmèdingè un Schwaningè, isch allerdings nu für landwûrtschaftlichè Vokeer freigää. Wizä isch vo 1876 bis 1976 übber d Wuètèdalbaan im Personèvokeer a s dütsche Baannetz aagschlossè gsi. Sit 2002 vokeert im Summerhalbjohr èn Zuèbringerzug für d Museumsbaan uff dè Sauschwänzlebaan, un zwar mit zwei Umläuf sunntigs. Sellè wörd im Jargon vo dè Baanfans als Wizä-Pendel bezeichnèt.

Weblinggs

Commons: Weizen (Stühlingen) – Sammlig vo Multimediadateie