Weltwunda

Dialäkt: Vorarlbärgisch

Dia älteschte übaliifate Lischta vo Weltwunda isch 450 vor Chrischtus vo Herodot ku, die hüt no gültige Zämschtellig goht zruck uf da fönizische Schriftschtella Antipatros von Sidon (2. Jahrhundert vor Chrischtus). Der hot damols an Reiseführer für Großgriechaland gschriiba, was o erklärt, warum alle Siiba Weltwunda z Kleinasie sin.

Dia Lischta hot se aba allbot amol gändat und isch a d Reise- und Lebensbedingunga vo da Lüt in a beschtimmta Zit apasst wora. Im 13. Johrhundat sin zum Biischpil Rom, d Hagia Sophia in Konschtantinopl (hüt Istanbul, Türkei) und sogär d Arche Noah ufgno wora – zitwiis isch s an ganza Katalog gsi mit allna wichtiga Bauwerke, Templ oda Skulptura. Aba dia meischta Wunda sin mit da Zit zämgfalla, und übrig bliiba isch da Mythos vo a ursprünglicha Siiba Weltwunda.

O hüt no weren divaseschte Lischtana vo „Weltwunda“ us vaschiidenschta Bereiche zämgschtellt – Bauwerke, Naturereignisse, Kunschtwerke, un so wyter.

Dia siiba Weltwunda vo da Antike

D Pyramida vo Gizeh, s oanzige vo da siiba Weltwunda, wo s hüt no giit.

Wia gset, kumt dia Lischta us em Antipatros seim antikem Reiseführa, wo a dia imposantaschta und prunkvollschta Bauwerke vo damols ufzellt hot:

1. D hängende Gärte vo da Semiramis z Babylon (hüt em Irak)
2. Dr Koloss vo Rhodos (Griecheland)
3. S Grab vum König Mausolos II. z Halikarnassos (Türkei)
4. Der Lüüchtturm uf da Insel Pharos vor Alexandria (Ägypte)
5. D Pyramida un da Sphinx vo Gizeh (Ägypte)
6. D Zeus-Statue vum Phidias z Olympia (Griecheland)
7. Dr Tempel vo da Artemis z Ephesos (Türkei)

Übrig bliiba vo deana Wunda sin bloß dia Pyramida vo Gizeh. Alle andara hond Erdbeba oda Krieg zaschtört oda aba si sin mit da Zit oafach zämgfalla. Im Original sin no d Stadtmuura vo Babylon erwähnt gsi, aba da Gregor von Tours hot se im 6. Jahrhundert ussatoo, wiil se zaschtört gsi sin und hot dofür da Lüüchtturm vo Alexandria inegno. Da Turm zu Babel dagegs isch nie Toal vo da Siiba Weltwunda gsi, wiil s n scho zur Zit vo Antipatros num gea hot.

„Siiba“ Weltwunda sins drum, wiil dia Zahl Siiba in da Antike für Vollkommenheit gschtanda isch.

Witere „Weltwunda“

Architektonische Weltwunda us da Vergangenheit

de Angkor Wat z Kambodscha

Wiil‘s dia urschprünglicha Weltwunda wia gset fasch alle num giit, hot ma imma wida probiert, neue Lischta mit „jüngara“ Bauwerke zämzschtella. Dia meischta körend hüt zum Weltkulturerbe. Alle künnend do ned ufzellt wera, aba do isch amol an Auswahl:

Stonehenge (z England) de Kölner Dom (z Dütschland) s Schloss Versailles bi Paris (Frankriich) de Triumpfboge (französisch: Arc de Triomphe) z Paris (Frankriich) d Alhambra z Grenada (Spanie) dae Petersdom (im Vatikan) s Kolosseum z Rom (Italie) d Akropolis vo Athen (Griecheland) d Hagia Sophia z Istanbul (i da Türggai) de Grooss Sphinx vo Gizeh (Ägypte) de Tempel vo Abu Simbel (Ägypte) de Karnak-Tempel bi Karnak (Ägypte) d Pyramide vo Nubie (im Sudan)

de Felsedom z Jerusalem (Israel) d Felsestadt Petra (Jordanie) d Buddha-Statue vo Bamiyan (Afghanistan – zerstört) de Taj Mahal z Agra (Indie) de Hawa Mahal (Windpalast) z Jaipur (Indie) die Chinesischi Muur (China) de Potala Palascht z Lhasa (Tibet) Angkor Wat (Kambodscha) d Pyramide vo Chichén Itzá (Mexiko) Teotihuacán (Mexiko) d Nazca-Linie (Peru) Machu Picchu (Peru) d Statue vo da Oschterinsle (Chile)

Weltwunda in da Natur

O für Sacha in da Natur gits Lischtana vo Weltwunda – je noch Autor gsiet dia Lischte halt ganz andasch us, drum schtoht do wieda an Auswahl. Dia meischta körend zum Weltnaturerbe.

s Polarliecht

d Geysirlandschaft vo Island d Wüeschti Sahara (Marokko, Algerie, Tunesie und Libye) d Savanne “Serengeti” mit m Ngorongoro-Krater (Tansania) de Kilimandscharo (Tansania, a da Grenze uf Kenia) d Victoriafäll (zwüschet Simbabwe und Sambia) de Mount Everest (Nepal) s Great Barrier Reef (Australie) de Uluru, au Ayers Rock (Australie) d Galápagos-Insle (Ozeanie)

de Vulkan Mauna Kea (Hawaii, USA) de Yosemite-Nationalpark (Kalifornie, USA) de Grand-Canyon-Nationalpark (Arizona, USA) de Vulkan Paricutin (Mexiko) de Amazonas (Brasilie) d Wasserfäll von Iguaçu (Brasilie) d Antarktis d Polarliechter

Neue Lischta mit Weltwundan

Wiil wia gset ma vo da sagenhafta Sieba Weltwunda fasch koans me besichtiga ka, hot da Schwitza Bernard Weber s Projekt, "New seven wonders" (n7w) ins Leaba gruafa, wo mit na wealtwita Abschtimmung „würdige Nachfolger“ gfunda wera sötten.

Sit 2000 hot jeda Vorschläg ireicha künna, us deana isch a Longlischt mit 77 Bauwerken zämgschtellt und a Jury us Schtararchitekta und m Ex-UNESCO-Generaldirektor Federico Mayer hot die 21 Finalischta zämgschtellt und sit Afang 2006 ka öffentlich “gvotet” wera. 50 Prozent vo da Inahma us deam koschtapflichtiga Voting gond an a oagene Schtiftung, wo se für d Rettung und Erhaltung vo intanationala Kulturschätz isetzt.

Dia 21 Kandidata sin zum oana geographisch bessa vatoalt – also ned bloß in Kleinasien sondan uf da ganza Wealt – und zum andra kond se us vaschiedenschta Zita: so isch s älteschte, Stonehenge, 5.000 Johr alt (isch also scho alt gsi, wia die erschte Lischta gmacht wora isch), s jüngschte, s Opernhus vo Sydney, isch ersch 1973 fertig wora. Und: alle Kandidata schtond no und künnend besichtigt wera.

Stonehenge

• d Akropolis z Athen (Griecheland); eppa 450 vor Chrischtus
• d Alhambra z Granada (Spanie); 12.-13. Johrhundat
• Angkor Wat (Kambodscha); eppa 12. Johrhundat
• Chichen Itza (Yucatan, Mexiko); eppa 5. Johrhundat
• die Chinesischi Muur (China), agfanga 221 vor Chrischtus bis 1644
• d Christusstatue z Rio de Janeiro (Brasilie); 1931
• de Eiffelturm z Paris (Frankriich); 1889
• d Freiheitsstatue z New York (USA); 1886
• d Hagia Sophia z Istanbul (Türkei); 537 nach Chrischtus
• s Kolosseum z Rom (Italie); 80 nach Chrischtus
• Kiyomizu-dera z Kyoto (Japan); 1633
• de Kreml z Moskau (Russland) 1849
• Machu Picchu (Peru), eppa 1450
• s Schloss Neuschwanstein bi Fiesse (Dütschland); eppa 1880
• Moais uf de Osterinsle (Chile)
• Petra (Jordanie); 1. Jorhundat v. Chr.
• Pyramide vo Gizeh (Ägypte); eppa 2500 vor Chrischtus
• Stonehenge z Amesbury, Wiltshire (England); eppa 2 – 3000 vor Chrischtus
• s Sydney Opera House (Australie); 1973
• da Tadsch Mahall z Agra (Indien); eppa 1650
• Timbuktu (Mali); sit eppa 1000 nach Chrischtus

Literatur

• Egon Bauer: Die Sieben Weltwunder. München 2004. ISBN 3-8094-1694-0
• Igor W. Moshejko: 7 und 37 Wunder der Welt. Moskau, Leipzig 1988. ISBN 3-332-00196-5

Weblink

• Schauen & Staunen: Die Liste der neuen Weltwunder Artikel uf stern.de vom 13. Jänner 2006
• Uusfüehrliche Bschriibung vo dr siiben Weltwunder vo dr Antike uf kristian-buesch.de
• Warum 7 Weltwunder? ( bi Rätsel der Menschheit)