Mexiko
| Dialäkt: Bärndütsch |
|
Dä Artikel bhandlet de Staat. Wyteri Bedütige vo „Mexiko“ findsch doo. |
Mexiko (Spanisch: México /ˈmɛː.xɪ.kɔ/, Nahuatl: Mexihco /mɛː.ʃɪʔ.kɔ/), amtlech Vereinigti Mexikanischi Staate, span. Estados Unidos Mexicanos, isch e Bundesrepublik in Nordamerika mit 31 Bundesstaate und em Houptstadtdistrikt Mexiko-Stadt. Im Norde gränzt Mexiko a di Vereinigte Staate vo Amerika (USA); im Süde u Weschte a Pazifisch Ozean; im Südoschte a Guatemala, Belize u ds Karibische Meer; im Oschte a Golf vo Mexiko. Mit ere Gsamtflächi vo fasch zwöi Millione Quadratkilometer isch Mexiko ds füftgröschte Land ufem Amerikanische Doppelkontinänt, u wältwyt ligt Mexiko a vierzähter Stell. Über alli Länder gseh ligt Mexiko mit ere Bevölkerigszahl vo öppe 110 Millione Mönsche uf Platz elf.
| Estados Unidos Mexicanos Vereinigti Mexikanischi Staate | |||||
| |||||
| Amtsspraach | de facto Spanisch, sit 2003 sy 62 ursprünglechi Sprache als sogenannti Nationalsprachen anerkennt | ||||
| Hauptstadt | Mexiko-Stadt | ||||
| Staatsoberhaupt und Regierigschef | Claudia Sheinbaum | ||||
| Flächi | 1.972.550 km² | ||||
| Iiwohnerzahl | 112.322.757 (Volkszählig 2010)[1] | ||||
| Bevölkerigsdichti | 56,9 Iiwohner pro km² | ||||
Bruttoinlandsprodukt
|
2011[2]
| ||||
| Human Development Index | +0,770 (57.)[3] | ||||
| Währig | Mexikanische Peso | ||||
| Unabhängigkeit | 1810 erklärt, 1821 anerkennt | ||||
| Nationalhimne | Himno Nacional Mexicano | ||||
| Zitzone | UTC -6 bis -8 | ||||
| Kfz-Kennzeiche | MEX | ||||
| Internet-TLD | .mx | ||||
| Vorwahl | +52 | ||||
.svg) | |||||
|
Landesname
ändere
Ds Land isch nach der Houptstadt vo de Azteke, Mexico-Tenochtitlan (jitz Mexiko-Stadt), benennt. Für d Härkunft vo dr Bezeichnig Mexico (mē/ʃ/ĭ'co) gits verschideni, aber unbefridigendi Erklärige. Eini drvo seit dr Teil mē stammi vo mĕtl, wo für d Agavepflanze (o: Maguey) steit. Dr Teil xĭ söll vo xīctli (Nabel) abgleitet sy u zäme mit em im Nahuatl hüffigen Ortssuffix co beziehigswys ko d Bezeichnig Dr Platz, wo dr Nabel (dr Mittelpunkt) vom Maguey ligt ergä. Di Ableitig isch unmüglech, wüll i de erschte beide Fäll d Vokallängi, wo im Nahuatl e Bedütigsunterschid usmacht, verschiden isch.[4] En anderi Variante leitet der Ortsname, regelmässig bbildet, vo dr i de Quelle guet beleite Volksbezeichnig mē/ʃ/ĭ'tin (Plural) ab. D Etymologi vo dere Bezeichnig isch aber wie bi änleche Namen undurchsichtig.[5]
Alli di Wörter u vili witeri geografischi Näme basiere i ihrer latinische Schrybwys uf der (kastilische) Transkription vo de Spanier, de erschte Europäer, wo dört sy gsi. Si schrybe der /ʃ/-Lut vo der Nahuatl-Sprach wi dennzumal bi ihnen üblech us x. Sithär het sech d'Ussprach vom Spanische allerdings gwandlet u ds alten x wird /x// usgsproche - glych wie j und g (vor e, i) wo früecher /ʒ/ tönt hei. Hüt wärde all die Wörter mit j oder g gschibe (Don Quixote wird zum Bispiel zu Don Quijote) u der x tönt ähnlech wie ds ch im Dütsche. Näme sy aber nume teilwys a di neue Zueordnig vo Buechstabe u Lute aapasst worde, wi me das o i anderne Sprache het chönne beobachte. Trotzdäm fingt me i spanische Texte o d'Schrybwys Méjico anstatt México. In Mexiko sälber leit me allerdings sehr Wärt uf d'Schrybig mit x, wüll me so d'Loslösig vo der Kolonialherrschaft cha understryche. Di chüniglech-spanischi Akademie (Real Academia Española) wo für d'Feschtlegig vo der spanische Orthografie zueständig isch, lat beidi Schribwyse zue. Dernäbe wird dr x teilwys us /ʃ/ oder /s/ usgsproche, zum Byspil bi „Xola“ u „Xochimilco“ (gsproche wi „Schola“ u „Sotschimilko“).
Physischi Geografi
ändere
Dr gröscht Teil vo Mexiko (88 %) ghört zum nordamerikanische Kontinänt, dr südlech Teil zellt aber scho zur zentralamerikanische Landbrügg. Ds Land isch mit ere Flächi vo 1.972.540 km² fasch füfzg Mal so gross wi d Schwyz. Vo dere Flächi sy 49.176 km² Wasser, also es Gebiet grösser als di ganzi Schwyz. Über 5.000 km² sy unbewohnti Insle. Mexiko ligt punkto Flächi wältwyt uf em 14. Platz. Ds Land isch über 3.000 km läng u 200 km bis 2'000 km breit. Im Nordweschte isch d'Halbinsle Niederkalifornie mit ere Längi vo 1.200 km, im Oschte gränzt isch dr Golf vo Mexiko und a d'Halbinsle Yucatan, wo sech Mexiko mit Guatemala u Belize teilt.
Im Norde gränzt Mexiko a d USA mit ere Gränzlängi vo 3.326 km und im Südoscht a Guatemala mit 962 km u Belize mit 250 km. Es het usserdäm 12.540 km Meeresküschte, dervo 8.200 km Küschtelinie am Pazifik u 3.200 km am Atlantik. Ds Hoheitsgebiet u d Nutzigsrächt vo Mexiko göh bis 200 Seemeile (370 km) vor Küschten ewäg. D Landesgränze isch insgesamt 4.538 km läng. Ds Land geit über drü Zytzone. Dr höchscht Punkt vo Mexiko isch mit 5.747 Meter dr Vulkan Citlaltépetl ar Gränze zwüsche de Bundesstaate Puebla u Veradruz u dr tiefscht Punkt mit 10 Meter unger em Meeresspiegu Mexicali, d Houptstadt vom Bundesstaat Baja California.
Di gröschte Stedt vo Mexiko, alles Millionestedt, Mexiko-Stadt, Guadalajara, Monterrey, Ecatepec de Morelos, Puebla, Nezahualcóyotl, Ciudad Juárez, Tijuana, León und Zapopan.
Klima
ändere
Mexiko isch es klimatisch fassetterychs Land mit subtropischem u alpinem, aber o mit Wüeschteklima. Es ligt im Übergangsberych vo de summerfüechte üssere Trope im Südoschte vom Land über die ganzjährig trochene Subtrope ume Wändekreis bis zum Winterrägeklima vo Kalifornie ganz im Weschte in Baja California.
Geologie
ändereDr gröscht Teil vo Mexiko beschteit us emene Hochlandblock, wo a markante Bruchlinie im Oschte und Weschte useschteit. D Randgebirge sy sehr ungerschidlech gschtaltet: D Sierra Madre Oriental im Oschte setzt sech us parallel strychende Faltezüg u steil ufragende Schichtrippe vo dr Jura- u Chrydeformation zäme. U d Sierra Madre Occidental im Weschte bout sech us flach ligende vulkanische Dechine vom Tertiär uuf. Beidi erschyne vo de hügelige Küschtetiefländer uus us höchi Gebirgsmure.
Ds Hochland isch i wyti Becki gglideret, wo ar Gränze zu den USA bis uf 1.200 m über Meer chöme. A d Sierra Madre Occidental schliesst sich südlich d Cordillera Neovolcánica aa, wo us vulkanische Ablagerige us dr Zyt vom Pliozän bis zum Quartär besteit. Si isch nid nume dür Risevulkän, sondern o dür ne Vilzahl vo vulkanische Cheglen u Kratern pprägt u bildet der Südrand vom Hochlandblock, wo in ere Bruchstuefezone rund 1.000 m tief zur Senki vom Río Balsas abbricht. Im Süde befindet sech d Sierra Madre del Sur weschtlech vor Sierra Madre de Chiapas. Nordöschtlich isch d Halbinsle Yucatán vorgglageret, vo dere dr gröscht Teil zu Mexiko ghört. Si besteit us ere Chalchsteitafele, wo sit em Tertiär us em Meer isch useghobe worde.
Di höchschte Vulkän vom Land sy dr Citlaltépetl (är heisst o Pico de Orizaba), mit 5.610 m glychzytig dr höchscht Bärg in Mexiko, dr no aktivi Popocatépetl mit 5.452 m u dr Iztaccíhuatl mit 5.286 m.
Bevölkerig
ändereD Bevölkerig setzt sech zämen us 60 % Meschtize, 30 % indigene Völker (nach anderen Aagabe 13 % bzw. 7 %), unger anderem Maya und Nahua, Nachkomme vo de Azteke, und ca. 9 % Europäischstämmige (meischtens Spanier). Di übrige eis Prozänt sy angeri Bevölkerigsgruppe (gröschteteils us Afrika).
Nach dr Volkszählig vo 2005 rede 5,8 % vo dr Bevölkerig indigeni Sprache. Weniger als eis Prozänt rede ke Spanisch. Di meischt ggredte Sprache sy Nahuatl (öppe 1,6 Millione) u Mayathan (öppe 900.000). Sit 2003 sy 62 indigeni Sprachen in Mexiko als sog. Nationalsprache anerkennt.
D Mehrheit vo de schwarze Mexikaner het sech i de letschte 200 Jahr ir Meschtizebevölkerig ufglöst. Im Bundesstaat Veracruz u ar Weschtküschte fingt me aber no es paar vone. Ds einzige Kreol, wo uf mexikanischem Bode gredt wird ist ds Gullah. Rede tües di Aaghörige vo de schwarze Seminolen ir chlyne Gmeind Nacimiento de los Negros (ir Nöchi vo Muzquiz, Coahuila).
|
|
Religion
ändere87 % vo de Mexikaner sy Katholike. Dernäbe gits e wachsendi protestantischi Minderheit (7,5 %). Wyteri 2 % zelle sech zu anderne chrischtleche Gloubensrichtige. 3,5 % säge sy ghöri kere Religionsgemeinschaft aa u nume grad 0,36 % sy vo anderne Religione (Stand 2000). D Religion het i gewüsse Schichte vor mexikanische Gesellschaft e grossi Bedütig, vol allem unger der ländleche Bevölkerig u vil weniger für d Ywohner vo de Grossstedt.
Gschicht
ändereI de Jahr 1517 u 1518 erreiche di erschte spanische Expeditione unger em Francisco Hernández de Córdova u em Juan de Grijalva d Halbinsle Yucatán. Di neu „entdeckte“ Hochkulture u di rychleche Guldgägeschtänd mache d tierra firme, ds Feschtland, für d Spanier intressant. I de Jahr 1519 bis 1521 schaffts dr Hernán Cortés, ds so genannte Azteke-Rych mit Hilf vo zahlrychen indigene Verbündete z stürze. Ds hütige Mexiko wird zum Vizekönigrych Neuspanie.
Im Jahr 1810 het Mexiko d Unabhängigkeit vo Spanie erklärt. Das het e lange Chrieg zur Folg gha u schliesslich zur tatsächlechen Unabhängigkeit gfüehrt. Ds erschte Staatsoberhoupt isch dr Agustín de Iturbide gsi, wo ds Land ab 1822 als Kaiser regiert het. Gly drufabe isch ds mexikanische Rych düre Verchouf vo grosse Gebiet u dür d Invasion vo de USA geschrumpft.
I de 1860er Jahr isch ds Land bsetzt gsy dür Frankrych, wo i dere Zyt dr Kaiser Maximilian I. (Habsburg) ygsetzt het. Dr Präsidänt Benito Juárez, wo mit Ungerstützig vo de USA d Franzose us em Land vertribe het, het der Maximilian hiigrichtet u so ändgültig d Ära vom mexikanische Kaiserrych beändet.
Di lang durendi Diktatur vom Porfirio Díaz het 1910 zur Mexikanische Revolution gfüehrt u 1911 zu sym Rücktritt. Di revolutionäre Chräft hei zwar d Armee gschlage, hei sech aber ungerenang zerstritte u so ds Land zwänzg Jahr Lang i ständiger Unrue ghalte. Nähär het dr Partido Revolucionario Institucional (Partei vo der Institutionalisierte Revolution, PRI) ds Land bis zum Ändi vom zwänzigschte Jahrhundert kontrolliert.
Mexiko isch ds einzige Land vo 17 Mitglider vom Völkerbundrat gsi, wo am 19. März 1938 lut gäge Aschluss vo Öschtrych a Dütschland proteschtiert het u dermit wältwyt früe Flagge gäge de Nationalsozialismus zeigt het. Mexiko het greit, was d Folge füre Wältfide chöi sy, we me d Pflichte us dr Völkerbundssatzig u usem internationale Rächt nid yhaltet. Us Anekennig für di Tat heisst hüt in Wien e Strassenabschnitt Mexikoplatz.
Quälle
ändere- ↑ Instituto Nacional de Estadística, Geografía e Informática (INEGI): (Volkszählig 2010)
- ↑ World Economic Outlook Database, April 2012 vom Internationale Währigsfonds
- ↑ 2011 Human development Report (PDF; 2,1 MB) Entwickligsprogramm vo de Vereinte Natione. S. 17-20. Abgrüeft am 27. Dezember 2012.
- ↑ Frances Karttunen: An alanytical dictionary of Nahuatl. University of Texas Press, Austin 1983, ISBN 0-292-70365-1, S. 145.
- ↑ Ursula Dyckerhoff/Hanns J. Prem: Toponyme und Ethnonyme im Klassischen Aztekischen. Von Flemming, Berlin 1990, ISBN 3-924332-06-1, S. 67.
Literatur
ändere- Bernecker, Braig, Hölz, Zimmermann (Hrsg.): Mexiko heute. Politik, Wirtschaft, Kultur. Vervuert 2004. ISBN 3-86527-140-5
- Dario Azzellini, Boris Kanzleiter (Hrsg.): Nach Norden. Mexikanische ArbeitsmigrantInnen zwischen neoliberaler Umstrukturierung, Militarisierung der US-Grenze und dem amerikanischen Traum. Schwarze Risse 1999. ISBN 3-924737-47-9
- Alexander von Humboldt: Mexico-Werk. Politische Ideen zu Mexico. Mexicanische Landeskunde. Hrsg. von Hanno Beck. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1991 (Reihe Forschung)
- William H. Prescott: History of the Conquest of Mexico. Continuum Inter. Publis., 2009. ISBN 1-4411-4699-7. Dt. Übers.: Die Eroberung von Mexiko. Der Untergang des Aztekenreiches. Parkland 2000. ISBN 3-88059-993-9.
- John Ross: Mexiko. Geschichte-Gesellschaft-Kultur. Unrast, Münster 2004. ISBN=3-89771-018-8
- Hans W. Tobler: Die mexikanische Revolution: gesellschaftlicher Wandel und politischer Umbruch 1876–1940. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1992. ISBN=3-518-38488-0
- Peter Landgraf: Auf den Spuren der Götter und des Jaguars in Mexiko|Sammelwerk=Vom Fernweh getrieben. Books on Demand. ISBN=3-8334-3800-2
- Country Profile: Mexico (PDF, 28S), Library of Congress – Federal Research Division, July 2008 (157 kB)
Weblink
ändere
Commons: Mexiko – Sammlig vo Multimediadateie- Webportal vo dr mexikanische Regierig (spanisch)
- Websyte vo dr mexikanische Präsidentschaft (spanisch)
- Mexiko-Lexikon
- Länderinformatione vom Dytsche Uswärtige Amt zue Mexiko
- Dytschi Botschaft z Mexiko
- Maps of Mexico – Online-Landcharten un –Stadtplän vo Mexiko
