Wyysèdalbaan
| Basel Bad Bf–Zèll (Wyysèdal) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kursbuechstrecki (DB): | 735 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Streckenummere (DB): | 4400 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Streckelengi: | 28,75 km | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Spurwyti: | 1435 mm (Normalspur) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stromsystem: | 15 kV 16,7 Hz ~ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maximali Neigig: | 11 ‰ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Minimale Radius: | 300 m m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hegschtgschwindigkeit: | 120 km/h | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
D Wyysèdalbaan isch è 28,75 Kilometer langi elegtrifizyrti Hauptbaan z Baddè-Württèbärg im Dreiländeregg bi Basel. Si gòt a dè Wyysè nõch vom Baddischè Baanhof z Basel èwäg – aafangs uff schwizerischem Boddè – übber Lerrach un Schopfè nõch Zèll im Wyysèdal.
Gschichtè ändere
D Streggi isch als èrschti Brivatbaan im Großherzogdum Baddè vo dè Wyysèdalbaan-Gsellschaft baut worrè un am 5. Juni 1862 bis Schopfè in èrè Längi vo 20 Kilometer eröffnet worrè. Zwei Döög spôter hèt dè reguläre Bedryb aagfangè. D Fortsetzig s Dal deruff als „Hinteri Wyysèdalbaan“ isch am 5. Februar 1876 durch d Schopfè-Zèllèr Ysèbaa-Gsellschaft realisyrt worrè.
Witergangè isch d Streggi ab èm 7. Juli 1889 als Schmalschpurlinniè Zèll–Todtnau, welli vom Baddischè Ysèbaa-Konsortium Herrmann Bachschtei baut worrè isch. Spôter hèt diè Süddütsch Ysèbaa-Gsellschaft d Schmalschpurschtreggi übbernô, diè au als „Obberi Wyysèdalbaan“ benamst worrè isch.
Well s Dütsche Rych vom Großherzogdum Baddè uss milidärischè Gründ dè Bau von èrè leischtungsfähigè Ysebaa vo Wyl am Rhy uff Säckingè im Raamè vom Bau vo dè Strategischè Baanè z Südbaddè volangt hèn, un mò dôdefür dè vorhandeni Streggèabschnitt Lerrach–Schopfè vo dè Wyysèdalbaan mit bruucht wörrè hèt söllè, hèt dè baddische Staat am 1. Januar 1889[1] diè gsamt Streggi Basel–Zèll uffkauft, un si i s Streggènetz vo dè Baddischè Staatsysèbaanè ygliderèt. Selli hèn vo Aafang aa dè Bedryb uff Koschtè vo dè Brivatgsellschaftè gfüürt. Dè Eigèdumsübbergang isch am 1. Januar 1889 bis Schopfè un ei Johr spòter bis Zèll vollzogè worrè. Als eini vo dè èrstè Streggè z Dütschland isch d Streggi 1913 gmeinsam mit dè Weeradalbaan elegtrifizyrt woorè; Grundlaag isch – nebbè dè strategischè Bedütig – diè huufèwys vorhandeni Wasserchraft. Znägscht hèt mò Eiphasè-Wechselschtròm mit dè Frequènz vo 15 Hèrtz un dè Spannig 15 kV bruucht. Dè Stròm hèt s Wasserchraftwärch Augscht-Wyylè gliferèt. Uff dè Streggi ygsetzt worrè sin spezièll entwicklèti Lokomotyvè vo dè Baddischeè Staatsbaan. Au nõch dè Erhöhig vo dè Frequènz auf 16⅔ Hertz im Johr 1936, isch diè elegdrischi Tragtion bis 1955 èn Inselbedryb gsi, well si übber è eignes Umformerwärch bzw. eigèschtändigi Unterwärch vodüègt hèt.[2] Durch diè aabassti Frèquenz hèt mò immerhy anderi E-Loks ygsetzè chönnè,
Denôch isch d Baan massyv vo Pendler bruucht worrè, wo i dè Induschtrybedryb vom Wyysèdal gschafft hèn. Bsunders hochi Faarkartèvokäuf hèn d Stationè Lerrach, Stettè, Steinè un Brombach vozeichnèt. An letschterè sin allei im Johr 1924 136.036 Faarkartè vokauft worrè.[3]
Uss zollrächtlichè Gründ sin d Züüg nit für Faartè zwǜschè dè uff Schwizer Gebièt ligendè Station Riechè un Basel zuèglõ gsi; ebbèso isch d Bediènig vo Rièchè vo Basel hèr vobotè gsi. Sell lyt dõdraa, dass d Züüg vo dè Wyysèdalbaan z Basel übber dè Baddischè Baanhof vokeerèd, wo d Perron zollrächtlich gsää uff dütschem Gebièt ligèd, z Rièchè abber kei Zollschtation vorgsää gsi isch.
Hütigi Bedütung ändere
Eigèdümerin vo dè Wyysüdalbaan un dõdemit s Ysebaainfraschtrukturunternämmè (EIU) isch d DB Netz AG; dè Schinnèpersonènaavokeer (SPNV) wörd sit èm 15. Juni 2003 vo dè SBB GmbH, dè dütschè Personèvokeersdöchter vo dè Schwizerischè Bundesbaanè (SBB) bedribbè. I dè Johr 2003 bis 2005 sin massyvi Modernisyrigsmaßnaamè durrègfüürt worrè; mit Uusnaam von èm Reschtgüètervokeer un dè Autoreisezüüg gu Lerrach hèt sich dè Charakter mee un mee zuè nèrè S-Baan-Streggi ooni Güètervokeer gänderèt. Dè Personèvokeer uff dè Wyysèdalbaan isch sitdèmm als S6 is Netz vo dè Basler S-Baan ybundè worrè. Ergänzt wörd d Wyysèdalbaan durch d S5 vo Wyl am Rhy uff Schopfè bzw. Steinè, wo uff dè Deilschtreggi Lerrach-Stettè – Schopfè d Trassè vo dè Wyysèdalbaan mit bruucht.[4]
Im Summer 2004 isch dè Abschnitt vo Lerrach-Stettè bis Haagè zweigleisig uusbaut worrè, um d S5 ab irer Stammschtreggi Gartèbaan bis uff Steinè volängèrè z chönnè D Modernisyrig vo dè Stationè hèt au 55 Zentimeter hochi Baanschteig (Nidderflur) mit èrè Mindeschtlängi vo 150 Meter (Doppeltraktion RABe 521) umfasst. Ooni nennenswärte Güètervokeer sin – analog zuè Schopfè – au z Lerrach mittlerwyl als übberflüssig aagluègti Baanaalaagè witer zruggbaut worrè (unter andrem d Gleis 4 un 5 un dè Baanschteig zwǜschè dinnè im Lerracher Personèbaanhof; Gleis 2 im Baanhof Maulburg); baut worrè isch è neus lokals, elegtronischs Stellwärch (ESTW), wo diè gsamt Streggi vo dè Wyysèdalbaan (bis zu dè Bundesgränz) un dè Gartèbaan (bis Mitti Tüllinger Dunnel) vo Lerrach uus stüèrèt. Diè meischtè Neuerungè sin bis Endi 2004 abgschlossè un im Bedryb übbergää worrè.
Mit èm Faarblaanwechsel 2004/2005 am 12. Dezembèr 2004 isch d S5 vo Lerrach bis uff Steinè volängerèt worrè un bǜètet mit dè S6 dè Daag durrè uff èm Abschnitt Lerrach-Stettè–Steinè èn Virtelschtundètagt. Zuèdèmm isch diè neu Halteschtell Lerrach Schillerstrõß in Bedryb gangè.
Uff dè Streggi wörred sit Hèrbscht 2005 Trybzüüg vum Tǜp Stadler Flirt (SBB-Baureiè RABe 521) ygsetzt, wo d Übbergangslösig in Form vo NPZ-Wendezug-Garniturè RBDe 561, wo für dè Ysatz z Dütschland modifizyrt gsi sin, im März 2006 endgültig abglöst hèn.
D Inbedrybnaam vo dè Haltepüngt Schopfè Wescht un Lerrach Schwarzwaldstrõõß hèt am 9. Dezembèr 2007 stattgfundè, dè Haltepungt Rièchè-Nidderholz isch am 14. Dezember 2008 in Bedryb gangè.
Zum Faarblaanwechsel 2009/2010 am 13. Dezembèr 2009 hèt mò folgendi Stationè umbenamst: Schillerschtrõõß heißt Lerrach Museum/Burghof, Lerrach sit dèmm Lerrach Hauptbaanhof, Haagè/Baddè heißt Lerrach-Haagè/Messi sowiè Brombach b. Lerrach ab dènn Lerrach-Brombach/Hauingè.[5] Hauingè het dõdemit èrschtmòls in sinèrè Gschichtè èn Baanhof.
Dè Lerracher Hauptbaanhof wörd däglich vo öppè 3500 Faargäscht bruucht un isch dõdemit dè am stärkschtè frequèntyrte im Wyysèdal (Stand 2009). Im Johr 2010 hèt er è Aalaag für diè dǜnamischi Faargaschtinformation. Aa allè andrè Haltepüngt vo dè Wyysèdalbaan wörred a dè Baanschteig elegtronischi Zugaazeiger inschtallyrt.[6]
Literadur ändere
- Rainer Gerber: Die Wiesentalbahn: 70 Jahre elektrischer Betrieb 1913–1983. Ysebaa-Kuryr, Fryburg 1983. ISBN 3-88255-801-6
- Albert Sturm: Zum hundertsten Geburtstag der Wiesentalbahn am 5. Juni 1962: Alter Badischer Bahnhof Basel um 1900, Bahnhof Riehen 1890, Alter Bahnhof Lörrach um 1909, Alter Bahnhof in Lörrach um 1885, Dampflokomotive Lörrach. Im: Landesvorein Baddischi Heimèt (Hrsg.): Badische Heimat, Bd. 42, H. 1/2, S. 32–48, Fryburg i. Br. 1962. ISSN 0930-7001
- Joachim Weißer: Wiesentalbahn: nach Abschluss der Ausbauarbeiten wurde die Regio-S-Bahn eröffnet. Im: Lok-Report, Jg. 35, H. 8 (= 339), S. 16–21, ISSN 0344-7146
- SBB vor dem Start ins Wiesental. I dè: Ysebaa-Revue International, Heft 7/2003, ISSN 1421-2811, S. 308 f.
- Rolf Löttgers: Kisten mit Motor: die Altbau-Turmtriebwagen der Wiesentalbahn. Im: Lok Magazin, Bd. 33, H. 189, S. 454–461, GeraMond Volaag, Münchè 1994, ISSN 0458-1822
- Andrea Knauber: Die Wiesentalbahn. Selbschtvolaag, Zèll im Wyysèdal 2000 (Selli Arbèt isch 2001 vum Kultusminischterium Baddè-Württèbärg mit èm Jugendpriis vom Landespriis für Heimètforschig uuszeichnèt worrè.)[7]
- Christian Tietze: Insel der Strompioniere. Im: ysèbaa-magazin 12/2013, S. 34–37
Weblingg ändere
Commons: Wyysedalbaan – Sammlig vo Multimediadateie- Nils Widmer: Wiesentalbahn. In: Gemeinde Lexikon Riehen
Einzelnõchwys ändere
- ↑ Horst-Werner Dumjahn: Handbuch der deutschen Eisenbahnstrecken. Mainz 1984, ISBN 3-921426-29-4. Nachdruck des Verzeichnisses der deutschen Reichsbahn von 1935 Nr 62/08
- ↑ Christian Tietze: Insel der Strompioniere. In: eisenbahn-magazin 12/2013, S. 37
- ↑ Johann Hansing: Die Eisenbahnen in Baden. Ein Beitrag zur Verkehrs- und Wirtschaftsgeschichte, Fleischhauer & Spohn, Stuègètt 1929, S. 63
- ↑ PDF bi www.sbb-deutschland.de Archivlink (Memento vom 28. Februar 2013 im Internet Archive)
- ↑ Pressemitteilig vo dè Stadt Lerrach (17. Dezembèr 2009): Bahnhof Lörrach wird Hauptbahnhof – neue Stationsnamen im Stadtgebiet Lörrach
- ↑ Badischi Ziting (Uusgaab Lerrach, 16. Dezembèr 2009): Lörrach hat jetzt einen Hauptbahnhof
- ↑ Kultusinischterium Ba-Wü: Landespreis für Heimatforschung: Preisträger der Jahre 1982 – 2006 (PDF-Datei; 93 kB)
|
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Wiesentalbahn“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde. |