Zwischbèrgù
Zwischbèrgù (amtlich Zwischbergen; frz. Prabourgne) isch e Munizipalgmeind im Bezirk Briig im Kantoon Wallis i dr Schwiiz. Dr Gmeindbann ligt i de Tääler a dr Südrampe vom Simplonpass, unde n em Dorf Simplu a dr Landesgränze zu Itaalie.
| Zwischbèrgù | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Wallis (VS) |
| Bezirk: | Briig |
| BFS-Nr.: | 6011 |
| Poschtleitzahl: | 3907 |
| UN/LOCODE: | CH GON (Gondo) |
| Koordinate: | 652397 / 112729 |
| Höchi: | 1'359 m ü. M. |
| Flächi: | 86.1 km² |
| Iiwohner: | 73 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.gondo.ch |
 z Ruden | |
| Charte | |
 | |
Geografii ändere
S Gmeindbiet hed e längi Form und goot über öppe 30 Kilometer dr Landesgränze zu Itaalie noo. Änedra si es baar Sitetääler vom iteliänische Riistal.
Zu dr Gmeind ghört e Deil vom obere Chrummbachtaal mit dr tüüfe, änge Gondoschlucht, wo früener es seer schwärs Hindernis für e Vrcheer gsi isch. Sid de Bouarbete under em Napoleoon gid s e Strooss zum Faare vo Briig über dr Simplonpass, dur s Taal abe und bi San Marco über d Landesgränze, und den witer uf Iselle und Tüem abe. Uf dr Nordsite vom Chrummbachtaal ligt en Bärglandschaft mid dr Alp Schwarzi Balma und s Land bis zum Gletschersee, an Alpjergletscher und zum Monte Leone ufe.
Dört wo dr Bach Grossus Wasser us em Sitetaal in Chrummbach mündet, stoot s Dorf Ruden, wo hüt offiziell Gondo heisst. Anderi chlini Zwischbèrger Sidlige i de Tääler und uf den Alpe si: Feerbärg, Bifigjini, Bord, Hof und Chemi.
Südlech vom Chrummbach ghört s ganze Zwischbèrgutaal mid em Grossu Wasser und di öschtlechi Bärgsite vom Laggintaal zu dr Gmeind. S Zwischbèrgutaal foot noch bim 4'017 m höche Wiissmies und am Portjegrat und bim Zwischbèrgupass a, wo dr Wäg uf Almagäll dure goot. Dr Fuesswäg füert under em Pass übere Zwischbèrgugletscher und denn steil is Taal abe zu de Alpe Gmeinalp und Bidemji und vo dört füre uf Ruden. I däm Taal ligge dr Pontimiasee under em Pontimiapass, dr Tschawinersee und dr Wairasee.
Zwüsche Bord und Bällegga isch im Taal no dr Serastausee, wo s Wasser vom Chraftwärk a dr Gränze unde samlet. Bi de Hüser vo Hof sind d Ruiine vom ene ehemolige Goldbärgwärch.
Us em Laggintaal chunnt dr Fluss Laggina is Haupttaal und bim Dorf Gabi in Chrummbach, wo vo dört a und bis zu dr Landesgränze hüt offiziell Doveria heisst. Zwüschem Zwischbèrgutaal und em Laggintaal verlouft e Bärgchetti, mid em Seehorn als em höchschte Gipfel (2'438 m ü. M.), grad obe n a Ruden.
E chlyne Bärgwäg goot vo Simplu über de Feerberg und d Furggu, denn kwer dur s Zwischbèrgutaal und wyter bim Monscerapass über d Gränze is Bognancotaal.
Gschicht ändere
Zwischbèrgù ischt zum eerschtu Mal gnennt choo im Jaar 1304 als Zewischeneberuen (1390 Zwisbergen).
Iwoner ändere
Quella: Bundesamt für Statistik 2005[2]
| Jaar | 1850 | 1860 | 1870 | 1880 | 1888 | 1900 | 1910 | 1920 |
| Iwoner | 43 | 104 | 97 | 125 | 122 | 131 | 161 | 136 |
| Jaar | 1930 | 1941 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 |
| Iwoner | 135 | 141 | 249 | 226 | 223 | 171 | 152 | 78 |
Dr Üsländeraateil ischt 2010 bi 11,3 % glägu.[3]
Religion ändere
93,6 % vannu Iwonru sint im Jaar 2000 remisch-katholischi gsii, 1,3 % evangelisch-reformierti.[3]
Politik ändere
Dr Ggmeindspresident va Zwischbèrgù ischt dr Roland Squaratti (Stant Oktober 2017).
Sproochgeografii ändere
D Dörfer und Wiiler im Zwischbèrgù sind im Middelalter vo de Walser gründet worde. Drum isch das eini vo de dütschsproochige Gmeinde uf dr Südsite vo de Walliser Alpe. Me redt dört es Walliser Dütsch. D Landesgränze fallt fascht ganz au mid dr Sproochgränze zäme. D Nöchi zum Biet vo dr Iteliäänische Sprooch, also do eigetlech zum ene Lombardische Tialäkt, gseet me au a Fluernääme wie zum Bischpil dr Wälschimatta, wo abr näbe Zwischbèrgù grad no uf Simpler Bode vorchunnt. Im Zwüschbèrgutaal, em länge Siitetaal uf em Gmeindbiet, vermische sech noch a dr Gränze dütschi und romanischi Fluernääme, wil dört vo de iteliäänische Dörfer us Alpe uf Schwiizer Bode bstosse wärde.
Weblink ändere
Commons: Zwischbärgu – Sammlig vo Multimediadateie- d Website vo dr Gmeind Zwischbärgu (schi nennt schich im Netz «Gondo-Zwischbergen»)
- Alois Grichting: Zwischbergen In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Rachel Siggen-Bruttin: Gondo. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Amerkige ändere
- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ Bundesamt für Statistik: Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000. Bern 2005 (Online uf bfs.admin.ch (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Date im Aahang (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) )
- ↑ 3,0 3,1 Bundesamt für Statistik: Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Mai 2012
