Chriens, amtlig hoochdütsch Kriens, isch e Stadt ond Iiwohnergmeind im ehemolige Amt Lozärn im Kanton Lozärn in dr Schwiiz. Si lit am Fuess vom Pilatus und isch e westlige Vorort vo dr Stadt Lozärn.

Chriens
Wappe vo Chriens
Wappe vo Chriens
Basisdate
Staat: Schwiiz
Kanton: Lozärn (LU)
Wahlchreis: Lozärn-Landw
BFS-Nr.: 1059i1f3f4
Poschtleitzahl: 6010-6012
UN/LOCODE: CH KRS
Koordinate: 663949 / 209640Koordinate: 47° 2′ 5″ N, 8° 16′ 48″ O; CH1903: 663949 / 209640
Höchi: 490 m ü. M.
Flächi: 27,31 km²
Iiwohner: i28'983 (31. Dezämber 2022)[1]
Website: www.kriens.ch
Chriens
Chriens

Chriens

Charte
Charte vo ChriensBannalpseeÄgeriseeLauerzerseeRotseeSarnerseeSoppenseeSeelisbergseeVierwaldstätterseeWichelseeZugerseeKanton AargauKanton NidwaldeKanton ObwaldeKanton SchwyzKanton UriKanton ZugKanton ZüriWahlchreis ÄntlibuechWahlchreis HofdereWahlchreis Lozärn-StadtWahlchreis Lozärn-StadtWahlchreis SursiAmt WillisauAdligeswilBueriDierikeÄbikeGisikeGräppeHonouHorbChriensMautersMeggeMeierschappelRootSchwarzebärgUdligeswilVitznauWäggis
Charte vo Chriens
www

Geographii

ändere

D' Stadt Chriens bestoht us em ehemolige Dorf mit divärse Quardier, em Stadtdeil Obernau westlig drvo, em Quardier Chupferhammer a dä Gränzä so Lozärn, nöi entschtandene Quardier em Süde wiä Mattehof ond Schweighof, em Wiiler Hergiswald (5 km westlig vom Dorf; 789-850 m ü.M.) an dr Strooss Chriens-Eigedal und e Hufe Einzelhöf am Bärghang zum Pilatus.

D Gränze zum östlige Nochberort Lozärn goht quer dur s Gländ vo dr Brauerei Eichhof. Vo dört in nordwestliger Richdig dur e Gigeliwald und denn westlig vom stadtluzärner Quardier Obergütsch und vom Gütschwald bis zum Hof Böschehof. Von dört goht se in liicht südwestliger Richdig immer em Nordhang vom Sunnebärg und vom Blattebärg nooch bis zum Hof Gspan. Dört dreiht si ab uf Südoste. Drbii drennt si dr Wiiler Holderchäppeli (935 m ü.M.), goht über d Würzenegg (1'164 m ü.M.), dr Chraigütsch (1'081 m ü.M.) und dr Höchbärg (1'162 m ü.M.) bis zur Lauelenegg (1'442 m ü.M.) nordwestlig vom Pilatus. Vo dört füehrt d Gemeindsgränze über d Fräkmüntegg (1'469 m ü.M.) und dr Bieli (1'373 m ü.M.) bis in e Hochwald in nordöstliger Richdig, denn zum Steinibach bis churz vor em Bahnhof Horb. Vo dört gohts in nördliger Richdig dr (teilwiis ehemolige) Bahnlinie nooch vo Horw über d' Kuonimatt ond s'nöie urbane Quardier Mattehof met em Bahnhof Chriens-Mattehof dr Lozärner Allmend entlang uf Lozärn zrugg zum Gländ vo dr Brauerei Eichhof.

Vo dä Gmeindsflächi vo 2734 ha isch öppis meh als d Hälfti (50,5 %) mit Wald ond Gebüsch bewachse. Knapp en Sächstel (16,9 %) sind Sidligsflächi ond 31,6 % wärdit vo Puure bewirtschaftet.[2]

Chriens gränzt im Süden a Hergisweyl, im Süden ond Oschten a Horb, im Norden ond Oschten a d Schtadt Lozärn, im Nordweschten a Mauters ond im Weschten a Schwarzebärg .

Gschicht

ändere

Chriens esch zom erschte Mal gnamsed worde im Jahr 840 als Chrientes.

D Bevölkerig

ändere

Quälle: Bundesamt für Statistik 2005[3]

Jahr 1798 1837 1850 1888 1910 1920 1930 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2005 2010
Iiwohner 1'956 2'663 2'693 4'319 7'157 7'247 7'424 9'821 14'029 20'409 21'097 23'079 24'742 25'329 26’324

Sit 1798 wachst d Iiwohnerzahl vo Chriens die ganz Zit. Nume vo 1837 bis 1850, vo 1910 bis 1920 und vo 1970 bis 1980 het s drei churzi Phase gee, wo s Wachsdum langsam gsi isch. Bsunders stark isch Chriens zwüsche 1888 und 1910 und zwüsche 1930 und 1970 gwachse. Im Johr 1951 isch z Chriens dr 10'000. Iiwohner gfiirt word - 1970 scho dr 20'000sti. Hüte isch Chriens die drittgrössti Gmeind im Kanton Luzärn und isch uf em 24. Blatz vo alle Schwiizer Stedt und Gmeinde. Am 1. Januar 2010 si vo de 26'238 ständige Iiwohner vo dr Gmeind Chriens 21'929 SchwiizerInne und 4'309 (= 16,42 %) UsländerInne us 107 Natione gsi. Es git en Überschuss an Fraue, 13'459 si wiiblig und 12'799 männlig gsi.

Bevölkerig noch Nationalität (Volkszelig)
Nationalität Anzahl
ohni Doppelbürger
Anzahl
mit Doppelbürger
Schwiiz 19'907 21'105
Italie 724 1'158
Serbie-Montenegro 928 994
Dütschland 293 403
Sri Lanka 228 264
Spanie 197 244
Bosnie-Herzegowina 221 234
Mazedonie 161 171
Portugal 148 158
Kroatie 135 146
Östriich 93 134
Türkei 86 103

Sprooche

ändere

D Bevölkerig bruucht as Alldagssprooch e hochalemannischi Mundart, bsunders s Lozäärntüütsch. Bi dr letzte Volkszelig im Johr 2000 hai 89,36 % Dütsch, 2,55 % Italiänisch und 1,92 % Serbokroatisch as Hauptsprooch aagee.

Religione, Konfessione

ändere
 
Die katholischi Chille St. Gallus im Zentrum vo Chriens

Früehner isch die ganzi Bevölkerig römisch-katholisch gsi. Im 2000 hät die religiösi Landschaft eso usgsee: Es git 66,79 % römisch-katholischi, 15,82 % evangelisch-reformierti, 2,22 % orthodoxi und 0,19 % christkatholischi Christe. Drnäbe findet mä 7,44 % Konfessionslosi, 3,28 % Muslim, 0,76 % Aahänger vo andere nitchristlige Bekenntniss und 0,57 % Jude. D Muslim si in dr Mehrheit Albaner und Bosniake; es git non e baar anderi Volksgruppe. Die Orthodoxe si meistens Serbe und Montenegriner. D Juden si grösstedeils Aahänger vo dr (orthodoxe) chassidische Richdig vom Judedum und Schwiizer Bürger.

Politik

ändere

Bi dr Nationauraatswahle 2015 hät s das Ergebnis gää:[2] BDP 1,2 %, CVP 15,6 %, FDP 15,7 %, GLP 5,4 %, GP 9,2 %, SP 18,5 %, SVP 26,6 %, Süschtigi 7,8 %.

D Schtadtspräsidentin vo Chriens esch d Christine Kaufmann (CVP/Die Mitte) (Stand Däzämber 2021).

Wirtschaft

ändere

D Arbetslosigkeit esch im Jahr 2011 bi 2,6 % gläge.[2]

Sprach ond Dialäkt

ändere

Bi dr Volkszellig 2000 hend vo dr 24742 Iiwohner 89,4 % Dütsch aus Houptsprach aagää, 0,6 % Französisch, 2,6 % Italienisch ond 7,4 % anderi Sprache.[2]

Z Chriens redt me s hochalemannisch Lozärntütsch.

Literatur

ändere
  • Waltraud Hörsch: Kriens. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
  • Waltraud Hörsch: Hergiswald. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
  • Dieter Bitterli: Schweizerische Kunstführer GSK, Band 675–677: Die Wallfahrtskirche Unserer Lieben Frau in Hergiswald. Bern 2000, ISBN 3-85782-675-4.
  • Barbara Hennig, André Meyer: Die Kunstdenkmäler des Kantons Luzern, Band II: Das Amt Luzern. Die Landgemeinden. Hrsg. von der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte GSK. Bern 2009 (Kunstdenkmäler der Schweiz Band 116). ISBN 978-3-906131-90-0. S. 195–270.
  • Hilar Stadler (Hrsg.): Kriens für Zeitgenossen. Brunner, Kriens 2003. ISBN 3-905198-70-3.
  • Sonnenberg – Hotel, Bahn, Flüchtlingsheim... Museum im Bellpark Kriens und Autoren 2002, Publikation erschien zur Ausstellung im MiB, ISBN 3-9521018-6-9.
  • Emil Vogt. Luzerner Architekt um 1900. Museum im Bellpark Kriens und Autoren 1998, Publikation erschien zur Ausstellung im MiB, ISBN 3-9521018-1-8.

Weblingg

ändere
  Commons: Chriens – Sammlig vo Multimediadateie

Fuessnote

ändere
  1. Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Bundesamt für Statistik: Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.bfs.admin.ch, Mai 2012
  3. Bundesamt für Statistik: Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000. Bern 2005 (Online uf bfs.admin.ch (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[3] [4] Vorlage:Toter Link/www.bfs.admin.ch, Date im Aahang (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[5] [6] Vorlage:Toter Link/www.bfs.admin.ch)