Groofe vo Toggeborg

D Groofe vo Toggeborg sind en adligi Famili i de Ostschwiz gsii, wo s Toggeborg und Länderaie im Bündnerland und im Vorarlbergische gha hend. Vor em Joor 1209 sind si Fraiherre gsii, und ab denn hend si sich Groofe gnennt. Mitem Tod vom Groof Fridrich ane 1436 isch d Famili im Manestamm uusgstorbe.

Gschicht

11. & 12. Joorhundert

S Adelsgschlecht vo de Toggeborger erschiint z erstmool im 11. Joorhundert. Si hend im Aafang wiit verstroite Bsitz ghaa, so im undere Toggeborg, im Thurgau und im Zörigau. De erst bikannti Aaghörig vo dere Famili, de Diethelm de Toccanburg, isch ane 1044 gnennt wore, zäme mit sinene beede Söö Berchtold und Uodalrich. Im Joor 1079 isch de Folcnandus miles von Docginburch gnennt wore und sin Tood isch för s Joor 1081 verzaichnet. De Diethelm II. vo Toggeborg het 1083 geg de Apt vo Sanggale gchämpft, understützt vom Chloster Riichenau und vo Chostez. Debi isch d Borg Alt-Toggeborg zerstört wore.

Im 12. Joorhundert wered meriri Diethelm gnennt, so de Diethelm III. (1125), de Diethelm IV. (um 1160) und de Diethelm V. (1176 Thiethelmus de Tochemburg). Aber di verwandschaftliche Bezüchige underenand sind nöd bikannt.

13. Joorhundert

Ane 1209 het de Diethelm VI., de Soo vom Diethelm V., de Titel “Groof” agnoo und werd drum noi as Groof Diethelm I. vo Toggeborg zällt. Er het d Guota vo Rapperschwil ghüüroote, wo d Herrschaft Uznach und s Schloss Grynau bi Tugge i d Ehi ie broocht het.

Ane 1226 het de Diethelm II. (1209-1236/47) sin Brüeder Fridrich (1214-1226) ermordet, und de Diethelm I., de Vatter vo beedne, het drum em Sanggaller Apt Konrad vo Bussnang d Stammborg Alt-Toggeborg und d Stadt Wiil vermacht und sich uf d Lütischborg zruggzoge. Aber de Diethelm II. isch mit dere Schenkig nöd iiverstande gsii und het afange mitem Apt striite und s isch zu chriegerische Usenandersetzige choo. Debi sind Renggerschwil und d Lütischborg abgfacklet und d Stedt Liestig und Uznach plünderet wore. D Toggeborger hend e noiji Borg bi Liestig baut, d Noi-Toggeborg.

De Diethelm II. het vill Söö ghaa. De Kraft I. het Uznaberg zruggwune und d Iberg eroberet, wo em Apt vo Sanggale ghört het. Er isch ane 1253 bimene private Racheakt um s Lebe choo. Sin Brüeder Fridrich II. het Striit mitem Hugo vo Werdeberg ghaa. Er het d Elisabeth vo Bussnang ghüüroote und drai Söö ghaa. Vo dene isch de Kraft II. Minnesänger gsii. Von em sind sibe Lieder i de Manessische Liederhandschrift enthalte; gstorben isch er ane 1261.

Sini Büedere Diethelm IV. und de Fridrich III. hend ghofft, as si wege de Usenandersetzig zwösched em Rudolf vo Habsburg und em Apt Wilhelm vo Sanggale um Wil und Schwarzebach eri alte Bsitz, d Alt-Toggeborg und Wil, zruggöberchömid, aber vergebis. Ane 1271 hend si gär s Städtli Liestig för e gwüssi Zitt a Sanggale müese verpfände.

14. Joorhundert

s Guet vo de Groofe vo Toggeborg im Verlauf vo de Zitte

De Fridrich IV., Soo vom Friderich III., het d Ida vo Homburg ghüürote und de Bsitz, wo sini Fraui i d Ehi broocht het, em Bischof vo Basel verchauft. Er het Fründschaft mit Zöri gschlosse und bi de Schlacht am Morgarte ane 1315 uf de Siite vo de Habsburger de Tod gfunde. Sin Brüeder Kraft III., wo Domherr vo Chostez gsii isch, het s Eerb aatrete und isch ane 1327 mit Zöri s Burgrecht iiggange. Er het 1335 de Hof Erlebach und Herrliberg erworbe.

De Diethelm V., Soo vom Fridrich IV., het ebefalls zwöschet de Habsborger und de Aiggnosse versuecht e vortailhafti Mittelstellig iiznee. Er isch im Champf as Feldhopme för Zöri ane 1337 im Chrieg gege Rapperschwil-Österriich bi Grynau gfale. Er hett d Herrschaft Griesseberg erworbe.

Wil er kai Chinder ghaa het, het sin Brüeder Fridrich V. de gaistlich Stand uufgee und 1323 d Kunigunde vo Vaz ghüüroote und ase sind Maiefeld, Winegg, Marschlins, Zizers, Igis, Pfäfers, s Prättigau, Davos, Churwalde und d Festi Belfort i sin Bsitz choo und 1363 no s Schanfigg.

Sini Söö, er het dere föf ghaa, wobii de Diethelm VI. de Groofetitel gerbt ghaa het, hend 1369 d Herrschaft Griiffesee, 1376 Herrschaft Spiegelberg bi Lommis, 1378 d Stadt Rapperschwil vo de Österricher erworbe, denn 1384 Groofschaft Kyburg mit Winterthur, ane 1385 s Widum vo Russike.

Nochem Tod vom Diethelm VI. ane 1385 hend si Brüeder Donat und si Soo Fridrich VII. d Herrschaft uuftailt.

De Donat het a de Östriicher gholfe und am Öberfall vo Weese und am Zug gege Näfels tailgnoo. Am 18. Jänner 1400 het er mit Österriich e Bündnis abgschlosse. Um s Eerb vo sinere Töchter Kunigunde z sichere, wo mitem Wilhelm vo Montfort verhüürotet gsii isch, het er si veraalast, mit de Aige- und Vogtlütt vom Toggeborg am 15. Dezember 1399 e Fraibrief uuszstelle.

Fridrich VII.

de Groof Fridrich VII. ufem Sterbebett

De Fridrich VII. het 1388 mit de Aiggnosse e Sonderfride erziilt. 1391 het er d Elisabeth vo Matsch (Adelsgeschlecht) ghüüroote und ase de Rest vom Prättigau erworbe. Drufabe isch s zunere Tailig choo. 1394 het de Donat d Stammgüeter und s Amt Tanegg öbernoo und 1396 het er dezue no chöne d Burg Starchestai mit de Vogtai öber St. Johann erwerbe, doch het er degege Erlebach und Herrliberg uufgee. De Fridrich het de grösseri Noibsitz im Bündnerland, d Herrschaft Uznach und di oberi March öbercho.

Nochem Tod vo sim Onkel Donat am 7. November 1400 het de Fridrich VII. Aasprüch uf de ganz Bsitz erhobe und die mit Hilf vom Bischof vo Chur und vo de Stadt Zöri döregsetzt und de Wilhelm vo Montfort het grad nume Tannegg, Lommis und d Kyburg öbercho. Weg dere Abfindig het er müese Griiffesee uufgee. Im Appizellerchrieg het er gschickt chöne s Toggeborg vor em Schlimmste biwaare. Vo Öösterrich wo Geld bruucht het, het er 1406 Sargaas, Werdeberg, Froideberg und Nidberg as Pfand öbercho. Er het mit em Bund ob dem See Fride gschlosse und z Uznach ane 1410 mit de Appizeller e Abchome troffe. Au het er usem Striit zwüschet em König Sigismund und dem Herzog Fridrich IV. Nutze zoge und mit Hilf vo Chriegsmittel vo Zöri und Chostez d Herrschaft Feldchirch öbernoo. Wel er sini Verwandte, d Vögt vo Matsch understützt het, het er as Lehe Windegg und s Schanfigg öberchoo. 1414 het er Wartau öbernoo und 1424 s Rintl mit Altsätte, Rhinegg und de inneri Bregezerwald. D Appizeller wo i die Piet iigfale sind hend en veraalast Wartau uufzggee um de Chrieg z zale chöne. 1416 het er zum zwaitemoll s Burgrecht mit Zöri ernoieret und sich ane 1428 is Landrecht vo Schwyz loo uufnee.

s Eerb

Wo de Fridrich VII. am 30. Aprile z Feldchirch gstorben isch, het er sini Frau as Universalerbi iigsetzt, selber het er nu en uneheliche Soo ghaa.

Wo de Alti Zürichrieg uusbroche isch, isch sis Grab z Rüti gschändet wore, well d Lütt uf en verruckt gsii sind, wel er kai Testament gmacht het und ase de Chrieg uusglöst hebi. Ane 1437 het d Elisabeth vo Toggeburg(-Matsch) uf ali Aasprüch verzichtet, und s Toggeborg isch zäme mit Uznach a d Fraifrau Margaretha vo Raron, e Base vom Fridrich, choo und a ere sini baide Söö Hiltprant und Petermann vo Raron. De Bündnerbsitz ooni Maiefeld isch a d Groofe Wilhelm vo Montfort und an Heinrich von Sax cho und Maiefeld a d Fraiherre Wolfhard vo Brandis und Thüring vo Aarburg.

S Woppe

S Woppe vo de Groofe Toggeborg isch e schwarzi Dogge mit Halsband uf geelem Grund. Da Woppe werd au hüt no för s Tal Toggeborg bruucht. S älteri Woppe vo de Groofe vo Toggeborg zaigt degege e halbe Adler, wo geg rechts luegt, und e Löi, wo geg linggs luege tuet.

Lueg au

Link

Commons: Toggenburg (Adelsgeschlecht) – Sammlig vo Multimediadateie

Erwin Eugster: Toggenburg, von (SG). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Erwin Eugster: Toggenburg, Friedrich VII. von. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.