Burg Stei bi Rhyfälde

D Burg Stei, wo au Stei vo Rhyfälde heisst, isch e middelalterlechi Adelsburg und derno i der früene Neuzyt en Artilleriifestig gsi näbe der Stadt Rhyfälde im Schwiizer Kanton Aargau. Hüt isch vo der Burg nüt me z gseh, uf em lääre Burgplatz hed s jetz en öffentleche Park, s Inseli.

Burg Stein
Entstehigsziit:	10. Joorundert
Ort:	Rhyfälde
Geografischi Lag:	47° 33′ 17,4″ N, 7° 47′ 22,6″ O47.5548347.789599280
Höchi:	280 m ü. M.
Burg Stein (Schweiz) Burg Stein

d Stadt Rhyfälde, d Rhybrügg, d Insle und ganz linggs der Böckersdurm, es Bild vom Matthäus Merian

Geografii

Der Rhy, linggs s aargauische Rhyfälde, i der Mitti d Brügg bim Inseli, rächts Badisch-Rhyfälde

Dört, wo spöter d Stadt Rhyfälde entstanden isch, hed s im Flussbett vom Hochrhy e Felsbarriere us Muschlechalch mid emene Riff, wo wiit über d Wasseroberflechi ufe goot und en Insle noch am lingge Ufer bildet. Däm markante Felse het me eifach der Name Stei gää. Wil der Rhy bi dene Felse, wo früener eine vo de vile Lauffe bildet hend, zimli schmal isch, hed me sid em Middelalter dört liecht en Brügg übere Fluss chönne baue, uf das Gebiet, wo im 20. Joorhundert d Stadt Badisch-Rhyfälde entstanden isch.

Gschicht

D Burg, wo wie die vo Bade im Aargau der Name Stei übercho het, chunt i vilne historische Kwelle vor. D Insle isch grad so wyt vom lingge Rhyufer wäg, dass der schmal Näbearm wie ne mächtige Burggrabe würkt, wo me drüber en eifachi Brügg zu der Burg het chönne schlo. Es cha guet sy, dass scho d Römer uf dere Insle mid der guete Ussicht ufe Rhy i der spote Zyt eine vo irne vile Gränzdürm gha hend; wäge de Baute vom Middelalter und später het me do dervo aber nüt gfunde.

Sid em 10. Joorhundert weiss me öppis vo dere Adelsfamilie, wo vo irem Wohnort z Rhyfälde us s Gebiet vom domolige Augschtgau im Jura, zwüschem Rhy und der Aare, füre Chönig vo Burgund verwaltet het. Es isch aznää, dass das Adelsgschlächt, d Graafe vo Rhyfälde, vo Afang a syni Stammburg uf der Rhyinsle gha het. Bis is Joor 1006 hed der Hochrhy d Gränze zwüschem Burgund und em Gebiet vom Heilige Römische Rych bildet, und der Stei isch e Gränzburg vo de Burgunder gsi. I däm Joor het der letscht burgundisch Chönig, dr Chönig Rudolf, der Augschtgau em dütsche Chönig Heinrich gschänkt, und do dermit isch der Ort Rhyfälde e wichtige Platz zwüsche de Rychgsgebiet worde. Der berüemtischd Rhyfälder isch der Rudolf vo Rhyfälde, wo ane 1057 Herzog vo Schwoobe worden isch und sech ane 1077 zum Gägechönig im Rych het lo wähle. Nach sim Tod si d Güeter vo de Rhyfälder in Bsitz vo de Zähringer cho. Für die isch Rhyfälde wichtig gsi als Zwüscheglid zwüsche irem alte Herrschafdsgebiet im Briisgau und im Schwarzwald und irem neue grosse burgundische Land a der Aare.

Wie d Burg vo de Grafe vo Rhyfälde usgsee het, weiss me nit. Was die alte Stadtbilder vo der Burg zeige, isch woorschinlech us der Zyt vo de Zähringer oder vo no spööter. D Zähringer hend denn au erscht näbe der Burg d Stadt Rhyfälde gründet und übere Stei d Brügg übere Rhy lo baue. No hüt isch d Insle der Eggpunkt vo der abgwinklete Alte Rhybrügg vo Rhyfälde. Spöter isch nid wyt vom rächte Rhyufer wägg der Böckersdurm als Schutz vo der Brügg baut worde.

Im 13. Joorhundert hed d Burg ufem Strei immer wider zu anderne Herrschaftsgebiet ghört, e Zyt lang au am Bischof vo Basel. Sid em Chönig Rudolf vo Habsburg isch si lang der Woonort vo dere Familie blibe, und denn hed me uf dere Burg sogar au d Riichsinsignie vom Heilige Römische Riich ufbewahrt. Für d Habsburger hend Burggraafe der Stei verwaltet und gsicheret, zum Bischpil Ridder vo Baldegg und Ridder vo Röttele.

Im 15. Joorhundert isch s Gebiet vo Rhyfälde s erschde Mol en Chriegsschauplatz gsi, zerschd wäge mene Kampf vo der Stadt Rhyfälde mid der Stadt Basel und denn im Alte Zürichrieg, wo ane 1445 d Basler zäme mid de Bärner und de Soledurner d Burg ufem Stei belageret und, wo sech d Burgbsatzig ergää het, im Joor druf ganz abbroche hend.

D Habsburger hend s Rhyfälder Inseli im Holländische Chrieg als Stellig für d Artillerii brucht und vo dört us ane 1678 gäge d Franzose kämpft, wo em Hochrhy noo agriffe hend. Derno hend die habsburgische Baumeister der Stei bis zum Ändi vom 17. Joorhundert zu nere modärne Festig usbaut. Ane 1744, im Östrychische Erbfolgchrieg, hed es französischs Heer Rhyfälde belageret. D Bsatzig uf der Inslefestig het gly müesse kapituliere, und am 18 Dezämber 1744 hend d Franzose d Muure uf der Insle und au de Böckersdurm wäggsprängt. Ane 1843 hed d Stadt Rhyfälde derno au die letschde Räschde vo der Ruine vo der Burg und vo der Festig abgruumt und es baar Joorzäänt spöter der öffentlech Park uf der Insle ygrichtet.

Literatur

• Walter Hochreiter (u. a.): Drinnen, draussen, dabei. Geschichte der Stadt Rheinfelden. Ubstadt-Weiher 2014. ISBN=978-3-89735-800-3.
• Karl Schib: Geschichte der Stadt Rheinfelden. Rhyfälde 1961.