Okzitanische Sproch

D' Okzitanische Sproch isch ä galloromanische Sproch, wu im sydliche Drittel vun Frankrich, in abglegene Biet vo Italie (de (piemontesische Alpe) un Spanie (Val d'Aran in Katalonie) gschproche wird.

Okzitanisch (occitan / lenga d'òc)
Verbreitig:	Südfrankrych, Randgebiet vo Spanie (Val d'Aran) und Idalie
Sprecher:	2-3 Millione
Linguistischi Klassifikation:	Indogermanischi Sproch Idalischi Sproch Romanischi Sproch Galloromanischi Sproch Okzitanisch
Unterteilige:	Nord- und Südokzitanisch, Gaskognisch
Offizieller Status
Amtssprooch vo:	Spanie (Katalonie)
Sproochchürzel
ISO 639-1	oc
ISO 639-2	oci
SIL	oci

Sprochcodes:

ISO 639-1: oc

ISO 639-2: oci

Dr Name

Dr Name okzitanisch isch abgleitet vum okzitanische Wort òc fyr 'ja'. D'galloromanische Sproche (Französisch un Okzitanisch) werde iteilt in d' Langues d'oïl (oïl = altfranzösisch fyr 'ja', wo sich s'hitige oui drus entwicklt het) un d' langue d'oc (òc = altokzitanisch fyr 'ja'), vu derre Bezeichnung kummt au dr Name fyr d'Region Languedoc, wu aber numme ä Teil vum okzitanische Sprochruum isch. Erschtmôls erwähnt worre isch diä Unterscheidung vun de galloromanische Sproche (mitem Italienische, dr langue de sì) vum italienische Dichter Dante.

Zwüschem 18. un em friehje 20. Johrhundert isch viilmol au s Wort provençal für s Okzitanisch. Uff Änglisch wird säll zum Deil hütt no als Bezeichnig für s ganz Okzitanisch bruucht. Es isch allerdings e zweidütigs Wort: provençal isch au de Namme vu'me-ne Dialäkt vum Okzitanische, deilwis au als eigeni Sproch aaglüegt. De Usdruck Langue d'oc (im Gegesatz zu de Langues d'oïl) cha mit em Languedokische verwechslt were, sällewäg hät sich d'Bezeichnig Okzitanisch als chlarsti erwise. Z Spanie wird si allerdings mänkmoll als Oberbegriff für Okzitanisch un Katalanisch verwändet (anstell vu Okzitano-romanischi Sproche).

Im 13. un 14. Johrhundert hät s Okzitanisch lenga romana odder romans gheiße, e Begriff, wu im 14. Johrhundert deno sini Bedütig gändert hät un für s Altokzitanisch verwändet wore-n-isch. Im 16. Johrhundert hät's d'Nämme moundi/raimoundi un gascoun gee, im 19. Johrhundert hät mer s Okzitanisch (näbe „prouvençau“) au im Katalanisch züegordnet.

D'Sprächer vum Okzitanisch sälber hänn's abber als lo romans, lo lemozi odder lo proensal bezeichnet. De Dante Alighieri hät um 1290 de Begriff langue d'oc iigfiehrt, wu churz spöter als lingua occitana in latiinischsprochige Tekscht nochgwise-n-isch. Allerdings hänn sich d'Nämme occitan un Occitanie erscht im Lauf vum 19. Johrhundert verbreitet un uff Okzitanisch sin hütt all no Umschriibige wie la lengo nostro (unseri Sproch), parlan à nosto modo (mr schwätze uff unseri Art) un in de Gascogne que parli (ich schwätz) gängig. In mänke Regione isch unter eltere Lüt no de Namme patois gängig, wu abber meh un meh zruckgwise wird, wiil er als abwärtend empfunde wird.

D'Name „Okzitanisch“ isch nitt güet bekummt b'sundersch in Auvergne un Provence fer zwei Motive :

• uff Latinisch „Occitania“ isch numme de Provinz vùn de Languedoc, un „Okzitanisch“ isch numme d'Sprooch vùn dia Provinz.
• d'„Occitaniste“ hàn a neje Sprooch erfunda, mit viele spanisch-katalanische Werter un mit spanischer Konjugazione. Sie welle, as dia „Esperant-oc“ „d'nazionalSprooch“ wurd; un niemànd reddet sie, oj nitt in de Languedoc.

's isch oj, àss sitter wennigschtes vier hundert Johre, sinn soziologisch verschidene literarische Sproche: prouvençau, auvirnhat, cevenòu, gascoun... un oj wenn d'Lit sich güat verstehn, wella sie nitt ihre Literatur verlàssa. De Provenzal Mistral, d'Arverner Vermenouzo, Biron, Broc, Gaston, Prax känna nitt iwwersetze werra.

In viele Regione wird ußerdemm de regional Dialäkt gnännt, wu sii Namme vu de geographische Bezeichnig griegt: auvergnat, limousin, gascon, béarnais, provençal, niçois resp. auvirnhat, lemouzi, gascoun, biarnés, prouvençau, nissart. Àwwer fàscht jeder weiss, àss 's isch „a Nàscht“ – àndere sàja „a Form“ – vùn d'Langue d'Oc.

Klassifikation

Zämme mit em Katalanische ghört s Okzitanisch zu de okzitano-romanische Gruppe vo de romanische Sproche. 'S bildet dodemit nochde Definition vom Linguist Pierre Bac (1970) de Übergang zwüsche de Galloromanische und de Iberoromanische Sproche

Okzitanisch und Katalanisch sin äng mitenand verwandt, sodass sich ihri Sprächer gegesitig verstoh chönne. D Verwandtschaft vom Katalanische und em Okzitanische isch änger wie sälli vom Katalanische mit em Spanisch oder Portugysisch und em Okzitanische mit em Französische oder Franko-Provenzalische. Anderi Linguiste wie de A. Sanfeld heiße Okzitanisch und Katalanisch sogar ei Sproch mit em Name Okzitanisch.

De Jules Ronjat hät s „Provenzalisch“, wie er immer gesàjt un geschriwa het, noch 19 (mögligst allgemeine) Kriterie charakterisiert. Vo sine Kriterie beträffe 11 d Phonetik, 5 d Morphology, 2 s Vokabular und 1 d Syntax. Zu denne Kriterie ghört zum Bispyl de gringer Gebruch vo halbgschlossene Vokal (wie [o] oder [ø]), wo mer okzitanischi Müetersprochler dra erkennt, selbscht wenn si Französisch schwätze. E anders isch de Entfall vo de Personalpronome (canti/cante/chante/chanto = [ich] sing; cantes/chantes = [du] singsch). Noch em Ronjat sine Kriterie git's

• 7 Underschyd zum Spanische,
• 8 zum Idaliänische,
• 12 zum Franko-Provenzalische und
• 16 zum Französische.

Dialekt

S Okzitanische glidert sich in zahlrichi Dialekt, wu sich in drey Gruppe iteile lu:

• Nordokzitanisch
  • Limousinisch (in Limousin)
  • Auvergnatisch (in dr Auvergne)
  • alpine Variante (im siidliche Teil vo de französische Alpe)
• Südokzitanisch
  • Languedokisch (im Languedoc)
  • Provenzalisch (in dr Provence)
  • Nissart (im Gebiet um Nizza, wird oft au zum Provenzalische zählt)
• Gaskognisch (in dr Gascogne). Zum Gaskognische ghört au s'Aranesische im Arantal. Ufgrund vun sinem Systemabstand zue de andre Dialekt wird s'Gaskognische teilwis au als eigne Sproch agsehe.

Gschicht

S' Okzitanische het sich usem Vulgärlatin im siidliche Drittel vum hitige Frankrich entwickelt.

Späteschtens im 12. Johrhundert hen sich uf dr Grundlag vo de sprochliche Varietäte, wu im Rum vum hitige Frankrich usem Vulgärlatin entstande sin, zwey verschiedne Literatursproche ogfange s'bilde. Nördlich vo dr Loire het sich d' Langue d'oïl, wu witgehend em hitige Französisch entschpricht, entwickelt, siidlich devo s'Okzitanische, wo damols als Langue d'oc, Provenzalisch (provençal) oder Limousinisch (limousin) bekannt gsi isch. S'het als Literatursproch (vor allem vo dr Troubadour) im 12. un 13. Johrhundert ä wichtige Roll gschpiilt, wu nit uf d'Höf vun Siidfrankrich bschränkt bliibe isch, sundern au in Nordspanie, vor allem in Katalonie, un in Norditalie dr Literarisierung vun de dortige romanische Dialekt vorusgange isch. E bekanti Trobaritz isch d Beatriz de Dia. Dr Albigenserkrizzueg het d kulturelle Bliite vum Okzitanische zumene plötzliche End brocht.

Während dr sprochliche Zentralisierung, wo dr Ludwig XIV. drmit aagfange het, isch s'Okzitanische als Unterrichtssproch in öffentliche Schuele abgschafft un dr Gebruch im Alltag zrückdrängt worre. Vor allem noch dr Französische Revolution 1789 het d'Sproch a Beditung verlore.

Sit dr zweyti Hälft vum 19. Johrhundert het's in intellektuelle Kreis Bschtrebunge gäh, ä moderne okzitanische Literatursproch z'schaffe.

Hitige Verbrejtung

Okzitanisch spreche hit im siidliche Drittel vu Frankrich (wo vun de Ahänger vunra okzitanische Literatursproch als Okzitanie bezeichnet wird) ugfähr 2 bis 3 Mio. Mensche, des isch ugfähr ä Zehntel vo dr Bevölkerung.

D'Sproch isch (in ihrer lokale Variante, em Aranesisch) zämme mit Spanisch un Katalanisch Amtssproch vu de ganze autonome Region Katalonie, wird abber numme im Val d'Aran gschwätzt. Bis 2006 isch es numme im Val d'Aran Amtssproch gsi. Obwohl's als Amtssproch au vu-n-ere Verwändig in Schüele un bim Staat profitiert, sin di meiste Sprächer zweisprochig. Z Frankriich hät s Okzitanisch gar kei offiziälle Status; au do chönne d'Lüt im Allgemeine züesätzlig no Französisch.

S' gewinnt, vor allem us touristische Griind, wiider a Beditung, wird in mange Schuele, de Calandretas, parallel zuem Französische glehrt un Strosseneschilder werde zweysprochig usgfyhrt. So heiße d'Schtädt Toulouse un Carcassonne z. B. uf Okzitanisch Tolosa un Carcassona. Amtsproch isch aber usschliesslich Französisch. Des verwundert nit, wil lange Zit dert in de Schuele Schilder gstande het Il est interdit de cracher sur la terre et parler occitain – S'isch verbote, uf d'Erd z'spucke un okzitanisch z'rede (e Spruch, wo vum Bretonische überliifert isch).

S' exischtiert ä kodifizierte okzitanische Literatursproch, wo vum Institut d'estudis occitans in Toulouse feschtglegt worre isch un zum Biischpiil in mange Regione im fakultative Okzitanischunterricht in de Schule glehrt werre. S' wird aber nume vumene Teil vo de Sprecher anerkannt un verwendet. Bsunders in dr Provence wird si vun viile abglehnt un d Anerkennung vum Provenzalische als eigenständig Schriftsproch gfordert.

Ussproch

Vokal

Vokal	Vorne		hinde
	ungrundet	grundet	ungrundet	grundet
Züe	i	y		u
halb züe	e
halb uff	ɛ			ɔ
uff			a

• a:
  • -a-, a- und à werre wie [a] usgsproche
  • -a unbetont am Wortänd wird [ɔ / o̞] usgsproche
  • á am Wortänd wird [ɔ] usgsproche
• e:
  • e oder é werre [e] usgsproche
  • è wird [ɛ] usgsproche
• i oder í werre [i] oder [j] usgsproche.
• o
  • o oder ó werre [u] oder [w] usgsproche
  • ò wird [ɔ] usgsproche
• u wird [y] oder als Halbvokal [ɥ] usgsproche, usser noch [w]

Konsonante

Konsonante	labial		dental, alveolar		palatal		velar
	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.
Plosiv	p	b	t	d			k	g
Frikativ	f	(v)	s	z	(ʃ)
Affrikate			ts	(dz)	tʃ	dʒ
Nasali		m		n		ɲ
Laterali				l		ʎ
Vibrante				r
Taps, Flaps				ɾ
Approximante		w, ɥ				j

• b: [b]/[β]
• c: [k]; [s] vor e und i
• cc: [ts]
• ch: [tʃ]
• ç: [s]
• d: [d]/[ð]
• f: [f]
• g: [g]/[ɣ] vor a, o, u. [dʒ] vor e und i. Am Wortänd wird s [k] und mänkmol [tʃ] usgsproche. gu vor e und i isch [g]/[ɣ]
• h: meistens stumm
• j: [dʒ], [dz]
• k: [k]
• l: [l]
• ll: [ll]
• lh: [ʎ], am Wortänd [l].
• m: [m], am Wortänd [n]
• mm: [mm]
• n: [n]; am Wortänd stumm. [m] vor p, b, m. [ŋ] vor c/qu und g/gu. [ɱ] vor f. nd und nt [n].
• nh: [ɲ]. Am Wortänd [n]
• p: [p]
• qu: [k] vor e und i. [kw] in andere Positione
• r: [r] und [ɾ]. Am Wortänd isch es in de meiste Wörter stumm. rn und rm [ɾ].
• s: [s]; [z] zwüsche Vokal
• ss: [s]
• t: [t]
• tg, tj: [tʃ]
• tl: [ll]
• tn: [nn]
• tm: [mm]
• tz: [ts]
• v: [b]/[β], [v] im Nord- und Ostokzitanische.
• w: [w], [b]/[β]
• x: [ts]; [s] vor Konsonante.
• y: [i]/[j]
• z: [z]; [s] am Wortänd

Ekschterne Syte

D Wikipedia uff Okzitanisch

 Commons: Okzitanischi Sproch – Sammlig vo Multimediadateie

• Congrès Permanent de la Lenga Occitana
• Academia occitana – Consistòri del Gai Saber
• Institut d’Estudis Aranesi-Académia Aranesa dera Lengua Occitana
• Occitanica
• CIEL d'Oc
• Institut d’estudis occitans
• Félibrige
• Òc Tele - Okziktanischs Internetfernseh
• Té Vé Òc - Okziktanischs Internetfernseh

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Okzitanische_Sprache“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.