Luutere
Luutere (amtlech Luthern) esch e politischi Gmeind im Wahlkreis Willisou im Kanton Lozärn.
| Luthern | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Lozärn (LU) |
| Wahlchreis: | Willisou |
| BFS-Nr.: | 1135 |
| Poschtleitzahl: | 6156 |
| Koordinate: | 636255 / 212064 |
| Höchi: | 775 m ü. M. |
| Flächi: | 37.80 km² |
| Iiwohner: | 1248 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.luthern.ch |
 Luutere | |
| Charte | |
 | |
Geografi ändere
S Doorff und d Gmeind Luutere ligge im Luuteretau. Dur das Tau flüsst vom Napf (1'406 m ü. M.) und vom Hochänzi häär gäge Norde der Bärgbach Luutere. Dää isch 27 Kilometer läng und lauft bi Näbike id Wiggere. Er isch auso e Teil vom Gwässersischteem vo dr Aare. Die oberi Helfti vom ganze Bachlauf isch im Gmeindbann vo Luutere. Im Schache bi Eimatt lauft dr Bach us em Piet vo Luutere use uf Ruefswil abe.
Der Name Luutere chunt vom alte Wort luuter, und er bedüütet so vill wie «der Bach mit klarem Wasser».
Wyt hingen im Tau isch dr Wyler Luutere-Bad und ganz z’hingerscht de no dr Hof Hinger Ey. Us de Grääbe us beide Site vom Tau chöme vill Sitebech ad Luutere abe, so wie dr Älbach, s Niespelbächli, dr Schwarzebach, dr Wilmisbach, dr Änzibach, s Niespelbächli und s Badbechli bim Luutere-Bad.
Unden im Tau sind d Wyler Hofstatt, Rüediswil, Chrutzi, und Warmisbach ligt im ene Näbetau im Weschte vom Luuteretau. Uf de Höger, den Eggen un de Kreete zwüsche de Grääben un Tääler obe sind vil einzelne Puurehööf, und am Napf es paar Alpbetriib: d Alp Ober Badegg, d Ahornalp und d Alp Trachsu-Egg, wo’s bi allne e Bärgwirtschaft het. Z Luutere isch d Chääsi für s Tal, si heisst Napf-Chääsi.
Vo dr Gmeindsflechi send 47,8 Prozänt Landwirtschaftlechi Flechi, 47,6 Prozänt Waud, 3,5 Prozänt Sidligsflechi ond 1,1 Prozänt süschtigi Flechi.
Im Weschten und im Süde isch s March vom Gmeidbann vo Luutere au grad das vom Kanton Luzärn em Bärnbiet zue. S March vo de beede Kantöön lauft über s ganze Napf-Bärgland übere, über d Bärge Ahorn (1'040 m ü. M.), Guume (1'166 m ü. M.), Chatzerschwand (1'191 m ü. M.), Ober Scheidegg (1'235 m ü. M., Höchänzi (1'368 m ü. M. und Niederänzi (1'233 m ü. M.) ufe Napf. Numen ufe Ahorn het’s e Strooss vo Luutere us; suscht cha men a de stotzige Bärghäng numen über d Fuesswääg ufegoo.
D Nachbergmeinde vo Luutere send Hergisweyl, Ufhuuse ond Willisou im Kanton Lozärn ond Eriswiu, Sumiswaud ond Trueb im Kanton Bärn.
Gschicht ändere
Der Ortsname vo Luutere chunt zom erschte Mau im ene Konstanzer Schriftstück vom Jahr 1275 vor; er heisst döört Lutrun.
Ufem Hoger zwüsche de Hööf Voroberwalsburg und Hinderoberwalsburg isch dr Platz von ere uralte Burg. Das isch d Walsburg gsi, d Wonig vo den alte Herre vom Luutertal.
Im 15. Joorhundert isch s Luutertau a d Stadt Luzärn choo.
Im Tau hinge het anne 1581 em Jakob Minder d Erschynig vo dr Äinsidler Maria gseit, er wärdi gsung wenner dört in ere Quelle baadi. Das isch guet usecho, dr Luzärner Grichtschryber Renward Cysat het s z Protokoll gnoo, und de het wägedäm der Wallfahrtsoort Luutere Bad agfange. 1583 het me s erschte Badbrünnelichäppeli bout; der Bischof vo Konstanz isch s sälber cho ysägne. Vo anne 1949 isch a däm Oort d Chile Maria-Heilbronn. I dere drin gseht me vill Votivdafele wo eim dra maane, wie d Muettergottes de Lüüt ghulfe het. Bim Badbrünneli näbedra chame gsungs Wasser nää.[2] Anne 2018 het me s modärne Bad für d Ärm und d Füess ygrichtet.
Ringsume Dorfplatz z Luutere gseht me es paar schööni Hüüser: Im 18. Joorhundert het s Chlooschter Santurbe, wo dr Chilesatz anne 1579 gchauft het, die nöji, choschtbar usgschmückti Pfarrchile vo Luutere bout; si het s Patrozinium vom heilige Ulrich. Au s Pfarrhuus isch vo denn, und dr steinig Pfarrspycher näbedra het s Wappe vom Santurbener Apt. Ufem Höibäärg, wo me wyt über s Mittelland und bis a Jura cha luege, stoot d Nothälfer-Chappele, si isch vo 1502. D Grund-Chappele het me 1642 bout, d Underflüechappele 1822, d Hinderoberwalsburgchappele 1819.
Bilder us Luutere ändere
-
d Doorffchile -
d Höibärgchappele -
s Wirtshuus «Sunne» -
so cha me vom Napf obenabe is Luuteretal füreluege -
Maria-Heilbronn -
s Badbrünnelichäppeli -
d Muettergottes im Badbrünnelichäppeli -
s Brünneli
Bevölkerig ändere
Quälle: Bundesamt für Statistik 2005
| Jahr | 1850 | 1860 | 1870 | 1880 | 1888 | 1900 | 1910 | 1920 |
| Iiwohner | 2002 | 1918 | 1870 | 1797 | 1831 | 1702 | 1652 | 1722 |
| Jahr | 1930 | 1941 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 |
| Iiwohner | 1713 | 1957 | 1977 | 1801 | 1706 | 1526 | 1466 | 1520 |
Dr Uusländeraateil esch 2010 bi 2,9 Prozänt gläge.
83,1 Prozänt vo dr Iiwooner send im Jahr 2000 römisch-katholisch gsii, 11,4 Prozänt evangelisch-reformiert.
Politik ändere
Bi dr Nationauraatswahle 2015 hät s das Ergebnis gää: BDP 1,2 Prozänt, CVP 49,7 Prozänt, FDP 8,6 Prozänt, GLP 1,6 Prozänt, Grüeni 1,9 Prozänt, SP 2,1 Prozänt, SVP 32,7 Prozänt.
Dr Gmeindspräsident vo Luutere esch dr Beat Burri-Barmettler (Stand Februar 2016).
Sprach ond Dialäkt ändere
Bi dr Volkszellig 2000 hend vo dr 1520 Iiwohner 98,5 Prozänt Dütsch aus Houptsprach aagää, 0,2 Prozänt Italienisch ond 1,3 Prozänt anderi Sprache.
Dr hochalemannisch Dialäkt vo Luutere ghört zue dr Übergangsmundarte zwösche dr Weschtschwiizer ond dr Oschtschwiizer Dialäkt.
Lüüt ändere
- Johannes Barzaeus (1592–1660) Dichter und Pfarrer z Luutere
Literatur ändere
- Waltraud Hörsch: Luthern In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Weblink ändere
Commons: Luutere – Sammlig vo MultimediadateieFuessnote ändere
- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ Lothar Emanuel Kaiser: Luthertal Kirchen und Kapellen. Kunstverlag Josef Fink, Lindenberg 2000, ISBN 978-3-933784-77-3.
