Urnafaasch
Urnafaasch, wo uf iteliänisch Ornavasso und i dr lombardische Sprooch Urnavass heisst, isch e Gmaind in dr iteliänische Provinz Verbano-Cusio-Ossola.
| Urnafaasch | ||
|---|---|---|
|
| |
| Staat: | Italie | |
| Region: | Piemont | |
| Provinz: | Verbano-Cusio-Ossola (VB) | |
| Koordinate: | 45° 58′ N, 8° 24′ O | |
| Hechi: | 215 m s.l.m. | |
| Flechi: | 25 km² | |
| Yywohner: | 3354 (31. Dez. 2022)[1] | |
| Bevelkerigsdichti: | 134 Yyw./km² | |
| Poschtleitzahl: | 28877 | |
| Vorwahl: | 0323 | |
| ISTAT-Nummer: | 103051 | |
| Demonym: | ornavassesi | |
| Schutzpatron: | San Nicola | |
| Website: | http://www.comune.ornavasso.vb.it/ | |
Geografy
ändereD Gmeind lyt im undere Deil vom Eschetaal, churz bevor d Ryss in Langesee mündet.
S Dorf Migiandone lyt öpe drüü Kilometer wyter oben im Rysstaal und ghört hüt au zu dr Gmeind Urnafaasch.
D Nochbargmeinde sind Anzola d’Ossola, Casale Corte Cerro, Gravellona Toce, Loreglia, Mergozzo, Premosello-Chiovenda und Valstrona.
Walser Gschicht vo Urnafaasch
ändere
Sid em Middelalter isch Urnafaasch es düütschsproochigs Dorf gsi, eis vo dene, wo am wytischte im Süüde fasch am Rand vo de Alpe lige. Es ghört zäme mit em Nochberdorf Migiandone zu dr Gruppe vo de änetpirgische Walserdörfer. D Lüüt vo Urnafaasch sind, wie me vermuetet, us Naters im Wallis,[2] vermuetli aber au us em Simplondaal, wo die vo Ornavasso Herrschaftsrächt gha hend,[3] is Piemont abe choo.
Sid em 19. Joorhundert isch jetz zwar s Walserdüütsch z Urnafaasch usgstorbe. D Gmeind zeigt aber no hütt, ass si stolz isch uf die guet bekanti Gschicht mit de Walser; so isch ane 2003 e grossi Gruppe vo Lüüt vom Dorfveräin Gruppo Walser Urnafasch as Walserträffe im Walsertaal ggange.[4][5] Die sehr erfolgrychi Velorönnfahrerin Elisa Longo Borghini het ane 2016 betoont, si sig die erschti Walser Sportlerin, wo a Olympische Spiili mitmachi; si het z Rio d Bronzemedalie im Stroosserönne übercho; i de Medie het me chönne läse, d Borghini heig d Walserfahne a die Olympische Spiili mitgnoo, won ere d Gmeindbehörde gschänkt hend, und derzue ane en Rosechranz vo dr Wallfahrtschile uf em Bode bi Urnafaasch.[6][7]
Im Gmeindgebiet vo Urnafasch sind no hütt, wo me im Alltag scho lang nur no Iteliänisch redt, vor alem uf den Alpen obe vil vo de alte walserdüütsche Fluernääme bekant. D Sidlig Bode uf halber Höchi am Bärg obe het au no dr alt walserdüütsch Name bhalte.
Im 14. Joorhundert het es speziels Gwärb vo Urnafaasch i dr Architekturgschicht e Rolle gspilt, wo d Walser als Liferante vom Marmor us de Schteibrüüch bi irem Dorf für d Boustell vom Dom vo Mailand ufträte sind. Dä häll und schön pänderet Schtei usem Eschetaal macht vil us, ass d Kathedraale i dr Hauptstadt vo dr Lombardei so prächtig usgseet. D Dombouhütte het in irem Archyv es früechs Dokumänt, wo d Walser vo Urnafaasch drin vorchöme; ane 1392 sind si als Psitzer vo de Marmorbrüch im Eschetaal gnännt; uf latynisch stoot im Tegscht: «a teutonicis de Ornavaxio» – das heisst: «vo de Dütschsproochige vo Urnafaasch».[8]
Lüüt
ändere- Elisa Longo Borghini, Velofaareri
Literatur
ändere- Gerald Bernhard: Einblicke in Sprecherbiographien von Walsern im Tessin und im Ossola-Tal. In: Michael Bernsen, Elmar Eggert, Angela Schroitt: Historische Sprachwissenschaft als philologische Kulturwissenschaft. Göttingen 2015, S. 379–392.
- Josef Bielander: Überbleibsel aus der Walserzeit in Ornavasso. In: Walliser Jahrbuch 1954, S. 26–30.
- Valerio Cantamessi: Note storiche sui cognomi walser di Ornavasso. Ornavasso 1992.
- Valerio Cantamessi: Als vir saghen. Dizionario della lingua walser e della toponomastica di Ornavasso. Ornavasso 2004.
- Paolo Crosa Lenz: I Walser di Ornavasso in sette secoli di lavoro. 1979.
- Paolo Crosa Lenz: Decadenza del dialetto Walser a ornavasso et elementi redisui. In: Enrico Rizzi: La Questione Walser. Atti della prima Giornata internazionale di studio. orte – 4 Giugno 1983. Anzola d’Ossola 1984, S. 149–160.
- Paolo Crosa Lenz: Urnafasch. Lingua e cultura walser a Ornavasso. Meteriali per la didattica. Ornavasso 2002–2003.
- Paolo Corsa Lenz: Storia e memoria della piu singolare colonia walser delle Alpi. 2004.
- Carlo Errare: Sulla toponomastica del territorio di Ornavasso. In: Scritti di geografia e storia della geografia pubblicati in onore di G. Della Vedova. Firenze 1908.
- Marco Gonella: Una colonia walser: Ornavasso. Milano 1984–1985.
- Fritz Gysling: Fossilien der Walsermundart von Ornavasso. In: Studia Neophilologica 40, 1968, S. 386–413.
- Konrad Huber: Ornavasso. Zerfall und Untergang einer deutschen Sprachinsel. In: Paul Zinsli, Oskar Bandle, Peter Dalcher, Kurt Meyer, Rudolf Trüb, Hans Wanner: Sprachleben der Schweiz. Bern 1963, S. 197–208.
- Renzo Mortarotti: I Walser nella Val d’Ossola. Le colonie tedesco-vallesane di Macugnaga, Formazza, Agaro, Salecchio, Ornavasso e Migiandone. Domodossola 1979.
- Eugenio Ronchi: Una torre chiamata «Il Castello». Deutsche Übersetzung von Stefan Eggel: Ein Turm wird zum Schluss. In: Wir Walser 62.2, 2024, S. 35–42.
Weblink
ändere
Commons: Ornavasso – Sammlig vo Multimediadateie- Urnafaasch uf dr Website vo de iteliänische Gmeinde
Fuessnoote
ändere- ↑ Demographic Balance and resident population by sex on 31st december 2022. Italian National Institute of Statistics, abgruefen am 14. Mai 2023.
- ↑ Louis Carlen: Zur Herkunft der Ornavasser aus Naters. In: Wir Walser, 1966.
- ↑ Eliane Heim: Pfarreiwallfahrt der St. Mauritius-Pfarrei Naters nach Ornavasso. In: Wir Walser, 1/2019, S. 10–15, doo uf der Syte 12 (zitiert noch em Walserhischtoriker Enrico Rizzi).
- ↑ Ornavasso-Urnafasch al Walsertreffen 2013
- ↑ Mary Borri: Ornavasso alla ricerca di un brand. concorso per trovare il marchio. uf: ossola24.it
- ↑ Elisa amène le drapeau walser aux Jeux olympiques uf ossola24.it
- ↑ I simboli di Ornavasso alle Olimpiadi di Rio con Elisa Longo Borghini. Regalate alla ciclista azzurra anche la bandiera walser del paese e un rosario della Madonna del Boden uf lastampa.it
- ↑ dr Tegschtabschnitt heisst so: «Videtur quod ad præsens sit emenda a teutonicis de Ornavaxio cuncta quantitas marmoris.» Lueg: Josef Bacher: Die deutsche Sprachinsel Lusern. Innsbruck 1905, S. 14.