Alemannische Wikipedia

Strategischi Baan


Bi nèrè Strategischè Baan odder au Strategischi Ysebaan schwätzt mò von èrè Ysebaaschtreggi, wo nit èm zivilè Vokeersbedürfnis diènt, sondern primär unter militärischè Gsichtspünkt baut un betribbè worrè isch.

Dütschland ändere

Vorgschichtè ändere

 
Belagerig vo Sewaschtopol mit Ysèbaaschtreggi

Sobald d Ysèbaa als Dransportmittel uffcho isch, isch s Milidär draa intressyrt gsi. Schu 1836 isch è Kommission uss preußischè Offizyr un Beamtè bildet worrè, wo d Bedütig vo dè Ysèbaan für milidärischi Zwèck untersuchè hèt söllè un welli am 4. Juli 1836 iren Bericht vorglait hèt. Es isch feschtgschtellt worrè, dass d Ysèbaan „in milidärischer Bezièig alli Beachtig“ verdiènt hebbe un es sin einheitlichi Normvorschriftè hysichtlich Dimensionyrig un Belaschtbarkeit gfordert worrè. D Aalaag vo milidärisch gwünschtè Ysèbaanè z förderè, wenn keini wûrtschaftlichè Interessè vorligè würded, isch vom Staatsminischterium 1836 no abglèèt worrè. In èrè Kabinettsorder vom 13. Auguscht 1837 isch denn vom Könnig befoolè worrè, „im milidärischè Intresse uff d Feschtschtellig vo dè Konschtruktion vom Handelsvokeer dõhy y(zwûrkè), dass letschteri unbeschadet vo irer eigèntlichè Beschtimmig, dè militärischè Bedürfnis möglichscht aabasst wörrè soll.“

Scho 1839 sin bi dè Preußè diè èrschtè Truppètranspört durrègfüürt worrè. 8.000 Mann Garde-Infanterie sin in 10 Züüg vo Potsdam nõch Bèrlin transportyrt worrè. Dè erschte Ysèbaatransport in Chriègszitè z Dütschland hèn 1849 statt gfundè, wo für s Nidderschlaa vo badischè un pfälzischè Revolutionäär diè preußischè Truppè mit dè Ysèbaa durch Südweschtdütschland transportyrt worrè sin.

Diè èrschti nu uss milidärischè Gründ bauti Ysèbaan isch wôrend èm Krimchrièg entschtandè. 1855 isch zwûschè m Hafè vo Balaklawa un èm Lager vo dè britisch-französischè Belagerigsarmee vor Sewaschtopol è öppè nüü Kilometer langi improvisyrti Fäldbaan baut worrè. Selli isch allerdings kei strategischi Baan im eigentlichè Sinn gsi. Dè Nõchschub isch vo britisch-französischer Sitè uusschlièßlich durch Schiff bewärchschtelligt worrè.

Au als diè technischè Voruussetzigè bezogè uff d Infraschtruktur vorhandè gsi sin, hèn diè praktischè Erfaarigè i dè Logischtik gfäält. Sell hèt sich i dè Olmützer Krisè im Hèrbscht 1850 zeigt. Diè preußischi Mobilmachig isch im Chaos untergangè, d Öschterrycher hèn zwar 75.000 Soldatè un 8.000 Rösser a diè schlesischi Gränz mit dè Baan dransportyrt, abber in èrè Zit, wo mò au z Fuèß bruucht het. D Schnelligkeit vo dè Fußmärsch isch zwar nit übbertroffè worrè, allerdings sin dè Truppè d Strapazè un hochè Marschvoluscht erschpart worrè.

Im Fäldzug vo Frankrych un èm Piemont (Sardinischè Chrièg) 1859 gegè Öschterrych sin witeri Erfaarigè im Ysèbaauffmarsch gwunnè worrè. Dè Truppèdransport isch öppè sechsmal schneller abgloffè wiè d Fuèßmärsch. Pro Daag sin vo dè französischè Ysèbaa 8.500 Soldatè un übber 500 Rösser i s Uffmarschgebièt volait worrè. Au dört sin Fääler gmacht worrè: Dè Nõchschub isch nit organisyrt gsi, es hèt schnell a Vopflegig, Deggè un Medikament gfäält. Herrèlosi Güèterwagè hèn massèhaft d Baanhööf voschtopft. Sell isch dè èrscht Chrièg gsi, in dèm Ysèbaanè è taktischi un operativi Bedütig erlangt hèn.

Im amrikanischè Sezessionschrièg (1861–1865) isch d Ysèbaan sischtematisch als strategischs Elemènt i dè Chriègsfüürig ygsetzt worrè. Dõmit isch d Ysèbaan au Zyl vo dè Chriègsfüürig gsi. Es isch d Geburtsschtundè vo dè Ysèbaapionyr, welli zerschtörti Streggè un Bruggè widder uffbauè hèn muèsè. Dõ sin zum èrschtè Mòl Ysèbaagschütz un panzerti Dransportzüüg ygsetzt worrè; abber au d Nõchdeil vom brivat entwicklètè Ysèbaanetz sin hinnèfürrè cho. Asè hèt s bi Uusbruch vom Chrièg sechs voschidni Spurwitè gää, well d Streggè nǒch wûrtschaftlichè un nit nõch milidärischè Gsichtspünkt aaglait worrè sin.

S internationali Gschehè isch vo dè dütschè Milidärfüürig uffmerksam beobachtet worrè. Z Dütschland isch es hauptsächlich dè Helmuth vo Moltke (sit 1857 a dè Spitzè vom preußischè Generalschtaab) gsi, wo diè strategischi Bedütig vo dè Ysèbaan gsää hèt un im Generalschtaab 1864 è eigeni Ysèbaasektion ygrichtet hèt. Selli hèt, entschprèchend dè bolitisch-strategischè Laag, ständig d Zitdaflè für dè Baandransport fortzschrybè. Isch mò 1859 no vo 42 Dääg vo dè Mobilmachig bis zu dè Ysatzbereitschaft vo dè Truppen uusgangè, so hèt mò 1866 d Zitdifferenz uff 25 Dääg vokürzè könnè. Erschtmòls Bedütig hèt sell im Dütsch-Öschterrychischè Chrièg gha. Für dè Uffmarsch z Böhmè isch dè Öschterrycher ei einzigi Ysèbaalinniè zur Vofüègig gschtandè, mit èrè Ysatzbereitschaft vo 45 Dääg, d Preußè hèn abber füüf Linniè gha. Sell hèt allerdings dè Nõchdeil gha, dass d Uusgangsfrontlinniè uff übber 300 Kilometer uusdeent worrè isch, wa si stark vowundbar gmacht hèt. Dõdefür isch dè Moltke vo sinè Fachkollegè heftig tadlèt worrè. Dè schnelle Ysèbaauffmarsch vo dè Preußè hèt abèr sellèn Nõchdeil widder wett gmacht. Moltke hèt dõdefür denn dè Begriff "Drènnt marschyrè – voeint schlaa" brägt. Asè sin diè preußischè Truppè scho im Ysatz gsi, wo d Öschterrycher no im Uffmarsch gsi sin. D Umfassig vo dè Öschterrycher bi Königgrätz isch unter anderem durch dè schnellè Uffmarsch èrscht möglich gsi.

Durch diè taktisch-operativi Bedütig vo dè Ysèbaan hèt sich au èn eignè Automatismus entwicklèt, wo bi spôterè Chrièg wichtig worrè isch. D Eröffnigsphasè von èm Chrièg un diè strategischi Uusgangslaag hèn è ganz neus Gwicht chriègt. Sobald dè èrschte Schritt vo dè Eskalationsleitèrè, d Mobilmachig, durrègfüürt worrè isch, muè schnell zuègschlagè wörrè, um d Zitvorteil z realisyrè. D Möglichkeitè für d Deeskalation uff bolitischer Ebeni, z. B. durch Diplomaty, sin nu no zimli gring gsi. Diè taktisch-operativi Bedütig vo dè Ysèbaan isch am dütlichschtè im russisch-japanischè Chrièg vo 1904/05 sichtbar gsi. Er isch uusbrochè, well Japan „klari Vohältnis“ hèt schaffè wellè, bevor Russland diè Transsib vollendè hèt könnè un dõmit sini Stützpunkt a dè pazifischè Küschtè belièbig voschtärkè hèt könnè.

Au im Dütsch-Französischè Chrièg 1870/71 hèt dè Ysèbaauffmarsch entscheidendi Bedütig gha. Isch mò in dè Blaanig 1869 no vo 24 Dääg Zitdifferènz vo dè Mobilmachig bis zu dè Operationsbereitschaft uusgangè, sin s am Aafang vom Chrièg nu no 20 Dääg gsi. D Franzosè hètn degegè sechs Wochè bruucht.

Strategischè Ysèbaabau ändere

Strategischi Ysèbahnè wörred nit nõch wùrtschaftlicèn, sondern nõch milidärischè Erfordernis baut. Es gòòt um Logischtik un Dransport von Matriaal un Vowundetè. Dõdezuè sin zwei wesèntlichi Bedingigè z erfüllè:

  • Dè Staat muè d Infraschtruktur sèlber schaffè. Ysèbaanè sin bis dõhy zum übberiegendè Deil mit brivatem Kapital finanzyrt worrè, durch brivats Gsellschaftè gebaut un betribbè woorè, woby dè Staat sich abber hüüfig zu Zinsgarantiè vopflichtet hèt.
  • Um sèlber im größerè Styl die meischtens unwûrtschaftlichè Streggè bauè z könnè, hèt dè Staat uusreichend Geld haa muèsè. Sell isch durch diè französischen Reparationszalligè gää gsi.

D Voschtaatlichungè i dè 70er Johr vom 19. Johrhundert hèn unter anderem èn Grund i dè zuènemmendè milidär-strategischè Bedütig vo dè Ysèbaan. Spôteschtens 1871 sin èrschti Übberlegigè zum strategischè Ysèbaanbau vo dè übber 800 km langè Kanonèbaan durrègfüürt worrè, derrè iri Streggèfüürig zum großè Deil keini odder nu gringi zivili vokeerlichi Bedütung gha hèt. Mit èm Gsetz vom 11. Juni 1873, èm sognanntè Kanonèbaangsetz, isch dè Bau vo dè Baan bschlossè worrè, Gèld uss dè französischè Reparationszalligè zur Vofüègig gschtellt un d Ermächtigung für d Schuldvoschrybigè für d Kanonèbaan gfasst worrè.

 
Strategischè Baanbau z Südweschtdütschland zwischè 1887 un 1890. Zyl isch d Umgehig vo dè Schwiz bi nèm Chrièg mit Frankrych gsi

Z Dütschland sin vo allem vor èm Èrschtè Wältchrièg sistematisch söttigi Ysèbaanè baut worrè. Bsunderi Bedütig hèt sell chriègt, als sich s Vohältnis zu Russland ab 1878 nõch dè Balkankonferenz rasch voschlechterèt hèt un Dütschland sich uff èn Zweifrontèchrièg mit Frankrych un Russland ygrichtet hèt. Diè dõmòligè Mobilmachigsblään hèn vorgsää, d Truppè mit Hûlf vo allnè vofüègbarü Ysèbaaschtreggè a d Weschtfront z schaffè, Frankrych in èm schnellè Fäldzug abbèzschlaa, aschlièßend diè glychè Truppè mit dè Ysèbaan in Richtig Oschtè z bringè, um mit Russland Chrièg z füürè. Diè strategischè Baanè sin denn innerhalb vom dütschè Ysèbaannetz an Stellè baut worrè, an wellnè diè vorhandenè Streggè nit leischtigsfähig gnuèg erschinnè gsi sin odder uusländisches Hoheitsgebièt touchyrt worrè isch. Erbaut worrè sin selli Streggè vorneemlich a dè Weschtgränz vo Dütschland gegèübber dè Gränz nõch Frankrych un Belgiè. Wôrend èm Èrschtè Wältchrièg sin vo dè dütschè Sitè witeri strategischi Baanè vor allem z Belgiè baut worrè.

Tûpisch für diè strategischè Baanè isch diè großzügigi Bauwys gsi. D Züüg söttèt diè schwèrschtè Gschütz uff Güèterzüüg transportyrè könnè, ooni dass d Loks a iri Leischtungsgränzè stoßed. Sell hèt in èrschter Linniè bedüted, dass d Streggèschtygig uff 1 % un d Kurvèradiè uff minimal 300 m begränzt gsi sin. Als Folge vo sèllnè Begränzigè hèn i dè Mittelgebirge è unorhältnismäßig großè Aadeil vo Bruggè un Dunnel errichtet wörrè müèsè, wa dè Bedryb in Friddènszitè erheblich vodüèrèt hèt. Wegè irem militärischè Charakter sin d Streggè witab vo dè großè Städt im Dütschè Rych glegè, dõmit isch irèn Wärt im Friddè minim gsi.

Witerhy sin ganz normali Ysèbaaschtreggè für dè Bedrièb vo Milidärzüüg hèrgrichtet worrè. Sell bedütet, dass sebbi großzügiger trassyrt worrè sin, wiè s dè eigentlich z erwartende Bedryb erfordert het. A dennè fallt byschpillswys uff, dass für d Uffnaam vo dè übberlangè Transpört d Gleis un d Baanschteig innerhalb von èm Baanhof d Längi vo bis zuè nèm Kilometer haa hèn könnè un au hüt no hèn.


Strategischi Baanè z Dütschland ändere

 
Freiherr-vo-Korff-Brugg z Born

Unvollendeti Streggè z Dütschland:

Bi Chriègsènd 1945 zerschtörti un nit widder uffbautu Bruggènè:

Strategischi Baanè z Südbaddè ändere

Streggè, wo ekschtra uss strategischè Gründ für d Umgehig vo dè neutralè Schwiz baut worrè sin:

Scho exischtirendi Streggè, wo für strategischi Absichtè für d Umgehig vo dè neutralè Schwiz mit bruucht worrè sin:

I dè Fachliteradur wörrèd diè Strategische Baanè Sauschwänzlebaan, Wuètèdalbaan, Weeradalbaan, Gartébaan un Palmrainbaan als Strategischi Baanè in Südbadde zämmègfasst, well irè Hauptzwèck s Umfaarè vo dè Schwiz mit Milidärzüüg gsi isch[1].

Belgiè ändere

Z Belgiè sin wôrend dè dütschè Besetzig im Èrschtè Wältchrièg uff Befehl vom General Wilhelm Groener, zuèschtändig für s Fèldysèbaawesè, vir Ysèbaaschtreggè für dè Nõchschuèb neu baut. Sell sin gsi wiè folgt:

Nit fèrtigschtellt, abber aagfangè worrè, isch ußerdem d Ourdalbaan vo St. Vith gu Losheim.

Schwiz ändere

 
Übbersicht vo dè Streggèfüürig um Bahnhof Oltè

Diè strategischè Baanè i dè Schwiz dièned hüt no dè milidärischè Sicherig vom Land, woby diè eigentlichè Streggè i dè Regel zimli kurz uusfalled. È ganz tûpischs Byschpill isch diè 1 km langi Umgehig vom Baanhoof vo Oltè für dè Vokeer vom Sankt Gotthard in Richtig Bèrn odder Gènf. Dè Bau vo sellèrè Streggi im Johr 1940 gòòt uff dè Schwizer General Henri Guisan zrugg, wellè dè gfôrdetschte Punkt vom gsamtè Schwizer Ysebaanetz uff selli Art un Wys èm möglicheè Aagryfer entziè hèt wöllè.. Selli „Chriègsschlaufè“ isch 2004 widder in Betrièb gnõ worrè, um diè im Raamè vo dè Bahn 2000 blaanti IC-Dirèktvobindig zwûschè Luzärn un Bèrn (via Neubauschtreggi Mattschtettè–Rothrischt) z vowûrklichè. Uff dè Chriègsschlaufè isch niè èn Zug bis zu dè Eröffnig vo dè dirèktè Zugfaartè Bèrn - Luzärn gfaarè. D Streggi isch in Richtig Rothrischt niè a d Hauptbaan agschlossè worrè, d Weichè isch in einzelnè Deil nebbèm Baandamm glegè. S Gleis isch högschstens als Abschtellgleis bruucht worrè.

È witeres Umgehungsgleis umgòt dè Baanhof Basel un vobindet d Hauèschtei- dirèkt mit dè Juralinniè (via Basel St. Jakob – Basel Dreischpitz).

Frankrych ändere

Zaalrychi Streggè z Nord- un Oschtfrankrych sin als strategischi Baanè zu dè Erfüllig vo dè milidärischè Dransportbedürfnis wòrend chriègerischer Usènandersetzigè mit èm dõmòligè „Erbfeind“ Dütschland uusglait worrè un sin au bi schwachem zivilem Vokeer meischtens zweigleisig gsi, fèrner hèn meereri Abschnitt vo wichtigè Magischtralè deilwys drei odder vir Gleis uffgwisè. Au diè Knotèbaanhööf, wo a dè Streggi glegè sin, hèn oft sèlbscht bi schwachem Regelvokeer uffwändigi blaanfreii Ymündungè un Chrützungè vo dè Streggè uffgwisè. Sit èm Zweitè Wältchrièg sin villi vo sellènè Streggè stillglait odder d Aazaal vo irè Streggègleis sowiè dè Übberwörfigsbauwärch reduzyrt worrè.

Spaniè ändere

Baanlinniè mit dominyrend strategischer Bedütig sin z Spaniè unter dè Diktadur vom Primo de Rivera (1923-1930) nõch èm Blaan vom Bauminischter Conde de Guadalhorce vo 1926 baut worrè. Dè wichtigschtè drei Linniè isch gmeinsam, dass si diè im Zèntrum vom Land glègeni Hauptschtadt Madrid in witem Bogè umgòò söllet, eingleisig gsi sin un für d Vomydig vo stärkerè Stygigè großi Streggèlängè un en Huufè Kunschtbautè uffgwisè hèn, abaer braktisch ooni wûrtschaftlichi Bedütig gsi sin.

Nur diè èrschte Linniè, benamst als Santander – Mediterráneo („Santander – Mittelmeer“) vo Santander am Golf vo Biskaya übber Burgos, Soria, Calatayud nõch Valencia am Mittelmeer (Kartè: [1]), in Bau vo 1925 bis 1930, isch gröschtedeils vollendet worrè, mit Uusnaam von èrè nit zuègmachtè Luggè vo ca. 30 km bim meefach umblaantè Übbergang übber s Kantabrische Küschtèbärgland südlich vo Santander. Dört isch zwar no unter m Franco vo 1941 bis 1959 der 6976 m lange Dunnel vo Engaña (Túnel de la Engaña) i dè Nôchi vo Espinosa de los Monteros (50 km südöschtlich vo Santander) vo Zwangsbüèzer baut worrè, wo für zwei Gleis dimensionyrt gsi isch; abber s öppè 30 km lange Streggèschtugg zwûschè dè Baanhööf vo Cidad im Südè bis Ontaneda im Nordè, i wellèm dè Dunnel lyt, isch nimmi in Betrièb gangè. Dè nit bruuchte Dunnel - bis zum Bau vo dè Hochgschwindigkeitsstreggè für dè AVE i dè 1990er-Johr dè längschte „Ysèbaadunnel“ vo Spaniè - isch im Winter bi schwèrem Schneefall uff dè Bärgstrõßè glegèntlich als brovisorischi Umleitig für dè Strõßèvokeer bruucht worrè, bis er 1999 wegè Baufälligkeit zuègmacht worrè isch (er isch deilwys übberschwemmt gsi, nu z Fuèß begeebar, s Risiko vo witerè Ybrüch isch hoch gsi). Dè gröschte Deil vo dè übrigè Streggèabschnitt isch vo dè RENFE (zämmè mit zaalrychè anderè Nebbèschtreggè) wegè Unrentabilidät 1985 uffgää un sither abbaut worrè, nur dè Abschnitt vo Caminreal übber Teruel nõch Valencia isch nõch düèfgryfender Renovation widder in Betrièb gangè.

 
Baanschtreggi Teruel – Lleida, Purpur: deilwys errichtet, gääl: kei Konschtruktionè. Kartèhintergrund: Openstreetmap
 
Baanschtreggei Baeza – Útiel, Purpur: deilwys errichtet, gääl: kei Konschtruktionè, grüè: vía verde (Radwäg) Kartèhintergrund: Openstreetmap

Diè längscht Streggi, wo vo dè Pyrenäè bis zu dè Atlantikküschtè bi Jerez de la Frontera füürè hèt söllè, het unter anderem Milidärbasè z Cádiz un Cartagena vobundè. Fèrtiggschtellt isch bis 1951 nu dè Abschnitt Lleida – Pobla de Segur (89 km, 41 Dunnel), wo im Nordoschtè vom Land lyt un nõch eim modernè Uusbau 2006 bis hüt in Betrièb isch. Diè urschprünglich blaanti Volängerig bis Saint-Girons z Frankrych (ca. 100 km mit Übberquerè vo dè Pyrenäè) isch niè aagfangè worrè, isch abber als europäischi Vobindig gelegèntlich widder im Gspròòch gsi. Vo dè rèstlichè Streggè isch nu a dè Abschnitt vo Lleida gu Teruel (luèg au d Kartè), sowiè vo Utiel gu Baeza mit Vobindig a s bschtehende Netz z Linares (366 km, 107 Dunnel, luèg au Kartè: [2]) gschaffet worrè. Èn rüümlich drènntè Abschnitt vo Jerez bis kurz vor Almargen (nördl. Ronda, 110 km, 29 Dunnel, Kartè: [3]) isch ebbèfalls in Bau. A dè gnenntè Abschnitt isch sit 1927 gschaffet un d Streggi wiè Nebbèbautè witgehend fèrtiggschtellt worrè. Nõchdèmm dè Büèz wôrend èm spanischè Bürgerchrièg (1936–1939) witgehend gruèt hèt, hèn nu no Erhaaltigsarbeitè stattgfundè, es isch nimmi zu größerer Bautätigkeit cho. Uff è baar Abschnitt sin zwar no d Gleis volait worrè, dè Betrièb isch übber Probefaartè nit usè cho. 1964 sin d Baanlinniè nôch Guètachtè übber diè fäälendo Rentabilidät offizièll uffgää worrè. Obwoll d Streggi nu eingleisig uusgfüürt worrè isch, sin è baar großi Viadukt für è zweits Gleis uusglait worrè.

S glychè Schicksal hèt au diè dritt Streggi vo Calera y Chozas (i dè Nöchi vo Talavera, a dè Streggi Madrid – Cáceres) gu Villanueva de la Serena (a dè Streggi Ciudad Real – Badajoz) mit èrè Längi vo 168 km un 48 Dunnel (Kartè: [4]). Dè Bau hèt 1928 aagfangè, isch abaer mit Uusbruch vom Bürgerchrièg 1936 zum Erligè cho. D Arbètè sin èrscht um 1955 widder uffgnõ worrè, 1962 isch s Brojèkt denn endgültig ygschtellt worrè. Lediglich ein 56 km langè Abschnitt vo Villanueva bis Logrosán isch 1962 no in Betrièb gangè, dè Personèvokeer isch abaer scho 1964 widder ygschtellt worrè, d Streggè sin um 1995 abbaut worrè[2]. Uff sellè (un anderè) Streggè sin sit einiger Zit Vías Verdes („grüèni Wäg“), meischt guèt uusbauti Radfèrnwäg, oft mit Raschtblätz in aaltè Baanhofsgebäude, ygrichtet worrè.

È älterI strategisch motivyrti Schmalschpurbaan isch zwischè 1902 un 1915 a dè Costa Blanca vo Alicante gu Dénia baut worrè (93 km), si isch hüt als elegtrifizyrti Stadtbaan in Betrièb.

Italiè ändere

È strategischi Baanschtreggi isch 1883 zwûschè Cava Manara un Cava–Carbonara baut, um d Tessin-Brugg bi Pavia z entlaschtè.

Vor èm Zweitè Wältchrièg isch è langi Streggi vo Ostiglia übber Cologna Veneta, Grisignano di Zocco un Camposampiero nõch Treviso baut worrè. Si isch nu übber drei Johr betribbè worrè, well si 1944 wegè Chriègsschäddè deilwys stillglait worrè.

I dè glychè Johr isch d Konschtruktion von èrè Streggi vo Portogruaro gu Udine aagfangè worrè, mit èrè Zweigschtreggi vo Bertiolo übber Palmanova nõch Savogna. Selli Streggi isch abber niè fèrtiggschtellt worrè.

Mexiko ändere

Um dè sit 1847 vo unabhängigè Maya-Indianer gegè d Regyrig vo Yucatán gfüürte Kaschtèchrièg z beendè, hèt dè mexikanische General Ignacio A. Bravo 1901 vom Küschtèort Vigia Chico è eifachi Baanlinniè nõch èm Hauptort vo dè Maya, dõmòls Chan Santa Cruz benamst (hüt: Felipe Carrillo Puerto).

 
Baanlinniè Vigía Chico – Santa Cruz de Bravo (annedubaki Chan Santa Cruz), 1901

Nõch dè erfolgrychè Eroberig isch d Baanlinniè widder abbaut worrè.

Einzelnõchwys ändere

  1. ↑ Scharf: Die Eisenbahn am Hochrhein. Band 3: Die Strategischen Bahnen in Südbaden. Fryburg 1993 - Nomen est omen
  2. ↑ Juan Pedro Esteve García: Historia del Ferrocarril (Talavera de la Reina a Villanueva de la Serena), abgeruèfè 11. August 2012 Archivierte Kopie (Memento vom 1. Februar 2014 im Internet Archive)

Literadur ändere

  • Klaus-Jürgen Bremm: Von der Chaussee zur Schiene. Militär und Eisenbahn in Preußen 1833 bis 1866. In: Militärgeschichtliche Studien. Band 40. Oldenbourg, Münchè 2005, ISBN 3-486-57590-2.
  • Marcus Junkelmann: Die Eisenbahn in Krieg. In: Zug der Zeit – Zeit der Züge. Dütschi Ysebaanè 1835 - 1985, Band 1+2. (S offizièlle Wärch zu dè glychnamigè Uusschtellig unter dè Schirmhèrrschaft vom Bundespräsident Richard vo Weizsäcker, usègää vo dè Ysebaajohr-Uusschtelligsgsellschaft Nürnberg) Siedler, Bèrlin 1985, ISBN 3-88680-146-2.
  • Wolfgang Klee: Die Kanonenbahn Berlin-Metz. Transpress, Stuègett 1998, ISBN 3-613-71082-X.

Weblinggs ändere

  Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Strategische_Bahn“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Strategische_Bahn&oldid=1001784"