Gmeinde vo dr Schwiiz

D Gmeinde vo dr Schwiiz sind sit em Mittelalter historisch gwachseni Gebilde vo underschidlicher Flächi und Bevölkerigszahl. De Artikel befasst sich hauptsächlich mit de sogenannte politische Gmeinde, wies i vilne Kantön heissed; i andere Kanton seit mer ene Iiwonergemeind und im Kanton Wallis Munizipalgmeind. Für wiitere Gmeindsarte i de Schwiiz lueg ebefalls i säbem Artikel.

Eidgenössisches Wappe Gmainde i de Schwiz
Politischi Gmaind (au Iiwohnergmaind, Munizipalgmeind, Ortsgmaind) Bürgergmaind (au Burgergmaind, Ortsgmaind, Ortsbürgergmaind, Tagwe, Rood, bourgeoisie, commune bourgeoise, vischnanca burgaisa) Einheitsgmaind oder Gmischti Gmaind Püürt (BE, früener au GR) Viertelsgmaind (BE) Frakzionsgmaind (GR) Korporazionsgmaind (Zentralschwiz und GL) Zivilgmaind (früener ZH) Chilegmaind Schuelgmaind

Dialäkt: Züridütsch (See)

Autonomii

D Gmeindsautonomii gaat eso wiit, wie s de jewiilig Kanton zuelaat.

D Sälbschtändigkeit isch viile Gmeinde sehr wichtig. Für de Schwiizer Historiker Prof. Adolf Gasser (1903–1985) chann nu daas Schtaatswese demokratisch gnännt werde, wo dr Bürger e inneri Bindig zur Gmeind hät und wo mit dem Fundament vo unde nach obe wachst und dur das d Idee vo dr Selbschtverwaltig i dr Gmeindsfreiheit repräsentiert isch.

Usserdem gits viili wiiteri Körperschafte, wo als „Gmeinde“ bezeichnet werde. Daadezue ghööred d Chilegmeinde und söttig Gmeinde, wo zwar ekeis Territorium hei, aber en beschtimmte öffentliche Zweck erfülled (z. B. s Betriibe vonere Schuelorganisation, ere Wasserversorgig etc.). Das sind i gwüsse Kantöön d Schuelgmeinde, z Züri früener au d Zivilgmeinde – und i vilne Kantöön natüürli d Bürgergmeinde.

Gmeindsfusione

Trotzdem gsehnd sich viili chliineri Gmeinde zwunge, Fusionsprojekt mit ihrne Nachbere is Aug z fasse. Gründ defür sind: s funktionelle Zämewachse vo de Sidligsgebiet, d Komplexität vo de Uufgaabe/Überforderig vo de Behörde vo Chliigmeinde, Nachwuchsmangel für Gmeindsbehörde, mangelnds politischs Gwicht im Kanton, us Sicht vo einige Experte au di suboptimali Grössi (Aazahl Iiwohner) per se. Anderi Experte und Schtudie wiised aber druf hii, dass d Grössi elei nöd der Uusschlaag git. Chliineri Gmeinde händ viilfach e effizienti, choschtegünschtigi und bürgernachi Verwaltig (Milizsyschtem) und ihri Finanze besser im Griff.

Grosszügigi Subventionierig dur d Kantonsregierige, ja eigentlichi Fusionsprojekt (wie i de Kantön Friburg und Tessin) sind en zuesätzliche Aaschtoss für Gmeindsfusione. Bis 1994 häts i de Schwiiz über 3000 politischi Gmeinde ggää – am Aafang vom Jaar 2017 sinds nu na 2255 politischi Gmeinde.

Lueg au: Gmeindsfusione i dr Schwiiz

En bsundere Fall isch de Kanton Glaris: Am 7. Mai 2006 hät d Glarner Landsgmeind überraschend e Reduktion vo bisher 27 uf ganzi drei Gmeinde ufs Jahr 2011 beschlosse. Dr Aatrag vo dr Regierig hät e Reduktion uf zehn Gmeinde vorgseeh ghaa und sas wer di radikalschti Gmeindsfusion bis denn gsi. Wil e grossi Minderheit gegä die Gmeindsfusione argumentiert hätt, hät's im November 2007 ä usserordentlichi Landsgmeind gäh, wo sich nochemal mit der Sach usenandergsetzt hätt. Bi dere Abstimmig isch aber klar worde, das d Glarner die Gmeindsfusion wänd.

Entwicklig

Dur d Gmeindsfusione ninnt d Aazahl vo de politische Gmeinde i dr Schwiiz schtändig wiiter ab (Zahle per 1. Januar):

2019	2018	2017	2016	2015	2014	2013	2012	2011	2010
		2'255	2'294	2'324	2'352	2'408	2'495	2'551	2'584

2009	2008	2007	2006	2005	2004	2003	2002	2001	2000
2'636	2'715	2'721	2'740	2'758	2'815	2'842	2'865	2'880	2'896

1999	1998	1997	1996	1995	1994	1993	1992	1991	1990
2'903	2'915	2'929	2'940	2'975	3'013	3'015	3'017	3'018	3'021

1990	1985	1980	1975	1970	1965	1960
3'021	3'022	3'029	3'050	3'074	3'085	3'095

Aazahl vo de Gmeinde i de Kantön

Stand per 1. Mai 2013

Kanton	Aazahl Gmeinde
Aargou	216
Appezäll Osserode	20
Appezöll Inneroode	6
Baselbiät	86
Basel-Stadt	3
Bärn	379
Frybùrg	164
Gänf	45
Glaris	3
Kanton Graubünden Graubünda	158
Jura	57
Lozärn	83
Nöieburg	37
Nidwaudä	11
Obwaldä	7
Schaffhuuse	26
Schwyz	30
Soledurn	118
Sanggale	77
Tessin	135
Thurgau	80
Uri	20
Waadt	318
Wallis	135
Zoog	11
Züri	171
Schwizerischi Eidgenosseschaft	2396

Grösseklasse

Di gröschte Gmeinde sind d Schtädt Zürich, Genf, Basel, Bern und Lausanne. Mit ere Bevölkerig vo meeh als 100'000 Persone gelted si als Grossschtädt. Winterthur, St. Gallen und Luzern händ meeh als 50'000 Iiwohner.

Wiiteri 113 Gmeinde wiised meeh als 10'000 Iiwohner uuf und gelted demit schtatistisch als Schtadt. Mängi bezeichned sich aber wiiterhii als "Gmeind" (Bsp.: Schtäfa im Kanton Züri). Hingäge gits au Schtädtli mit altem Schtadtrecht aber wiit under 10'000 Iiwohner, wo schtolz sind, sich "Schtadt" nenne z dörfe. (Biischpiil: Eglisau, Kaiserschtuel, Bischofszell, Sempach oder Fürschtenau). Lueg au Lischte vo de Schtädt i dr Schwiiz.

Dass d Schwiiz au chliinschti Gmeinde uufwiist, zeiged verschiedeni Parameter:

• dr Median betreit 960 Iiwohner (Zahle Endi 2004 nach BfS ESPOP) (d. h. mer hät alli Gmeinde dr Grössi naa sortiert. 50 % lieged über, di anderi Hälfte under dem Wert),
• dr Durchschnitt hingäge isch 2'672 Iiwohner (Zahle Endi 2004 nach BfS ESPOP) (d. h. rein rechnerischi Grössi: Gsamti Iiwohnerzahl vo allne Gmeinde teilt dur d Aazahl Gmeinde)

50 % vo de Gmeinde wiised also e Bevölkerigszahl under 960 Persone uuf. Es verwunderet daher nöd, wänn mer 120 Gmeinde (4,3 %) mit 100 Iiwohner und drunder zellt hät (chliinschti Gmeind isch Endi 2004 Corippo mit 17 Iiwohner).

Grösseklasse chönnd au nach dr Gemeindsflächi bildet werde. Di gröschti Gmeind vo dr Schwiiz isch Bagnes im Kanton Wallis mit 282,55 km², di chliinschte sind mit je 0,32 km² d Gmeinde Rivaz im Kanton Waadt und Kaiserschtuel im Kanton Aargau. Zwüsched dr Meereshöchi und dr Flächi gits en klare Zämehang - je höcher glege deschto grösser werded d Gmeindsflächene. Am meischte chliini Gmeinde gits im Südtessin.

Übersicht vo de gröschte und chlinschte Gmeinde vo de Schwiz

Zahle am 31. Dezember 2004 gmäss ESPOP, dr Nachfüehrig vo de Bevölkerigszahle vo dr Eidgenössische Volkszellig 2000 durs Bundesamt für Schtatistik. D Zahle vo de Iiwohner chan sich sither starch veränderet ha und gwüssi chlini Gmainde händ underdesse mit Nochbergmeinde fusioniert (f = fusioniert im Johr xy).

Di gröschte Gmeinde: Rang Gmeind Kanton Iiwohnerzahl Agglomeration (2000) 1. Züri ZH 345'236 1'080'728 2. Genève GE 178'487 471'314 3. Basel BS 164'964 479'308 4. Bern BE 122'304 349'096 5. Lausanne VD 117'389 311'441 6. Winterthur ZH 92'818 123'416 7. St. Gallen SG 70'533 146'385 8. Luzern LU 57'501 196'550 9. Lugano TI 48'865 120'800 10. Biel/Bienne BE 48'642 88'896 11. Thun BE 41'000 89'522 12. Köniz BE 37'067 - 13. La Chaux-de-Fonds NE 36'888 47'545 14. Schaffhuuse SH 33'611 61'399 15. Fribourg FR 32'988 94'867 16. Chur GR 32'434 66'235 17. Neuchâtel NE 31'968 77'832 18. Vernier GE 29'930 - 19. Uschter ZH 29'463 - 20. Sion VS 28'046 52'226

Di chliinschte Gmeinde: Rang Gmeind Kanton Iiwohnerzahl 1. Corippo TI 17 2. Martisberg (f 2014) VS 24 2. Portein (f 2010) GR 24 4. Mulegns GR 25 5. Bischter VS 27 6. Clugin (f 2009) GR 29 6. Goumoens-le-Jux (f 2011) VD 29 8. Montfavergier (f 2009) JU 34 9. Gresso TI 35 10. Monible BE 36 11. Cauco GR 38 11. Indemini (f 2010) TI 38 11. St. Martin GR 38 14. Calpiogna (f 2012) TI 39 14. Innerferrera (f 2008) GR 39 14. Le Peuchapatte (f 2009) JU 39 14. Romairon (f 2011) VD 39 14. Selma GR 39 19. Ghirone (f 2006) TI 40 19. Vaugondry (f 2011) VD 40

Lueg au

• Lischte vo de Schtädt i dr Schwiiz
• Lischte vo düütsche Bezeichnige vo Schwiizer Orte
• Lische vo französische Bezeichnige vo Schwiizer Orte
• Lischte vo de Kantön vo dr Schwiiz (mit Abchürzige)
• Lischte vo de Bezirk und Dischtrikte i dr Schwiiz
• Gmeindsnummere
• Amtlichs Gmeindsverzeichnis vo dr Schwiiz
• Uufghobeni politischi Gmeinde vo dr Schwiiz
• Namesänderige vo politische Gmeinde vo dr Schwiiz
• Gmeindsfusione i dr Schwiiz

Weblink

• Andreas Ladner: Gemeinde. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.