Leik
Leik, oder mid em offizielle Name Leik-Stadt (uf französisch: Loèche), isch e politeschi Gmeind und der Houptort vom Bezirk Leik im Kanton Wallis.
| Leik | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Wallis (VS) |
| Bezirk: | Leik |
| BFS-Nr.: | 6110 |
| Poschtleitzahl: | 3953 |
| UN/LOCODE: | CH LEU |
| Koordinate: | 615081 / 129632 |
| Höchi: | 731 m ü. M. |
| Flächi: | 55.3 km² |
| Iiwohner: | 4054 (31. Dezämber 2021)[1] |
| Website: | www.leuk.ch |
 Leik | |
| Charte | |
  | |
GeografiiBearbeite
Zu der Gmeind Leik ghöre d Stadt Leik sälber und d Dörfer Suschte und Erschmatt. Die ehemoligi Gmeind Erschmatt isch uf Afang 2013 en Deil vo dr Gmeind Leik worde. Suschte het am meischte Ywooner vo de drü Ortschafte. Derzue hets chlyni Wyler im ganze Gmeindpiet, am Bärg gäge Norde sind das Brunne, Lichte, Rotafe, Sankt Barbara, Brentsche und Thel, am Rotte uf der rächte Syte Getwing, linggs vom Fluss uf em Leukergrund Duranne, Brianne, Feithiere, Gampine, Pullige und Pletsche und i der grosse Liechtig im Pfynwald dr Ort Pfyn. Oben a Erschmatt isch s Bärgdörfli Bachalp.
S Gländ vo der Gmeind goot im middlere Rottetaal kwer über s ganze Taal übere. Je öpe en Drittel dervo isch uf em Taalbode, am Bärghang uf der rächte Taalsyte im Norde bis zum Restipass, und linggs, gäge Süde, bis ufe Gorwetschgraat und zum Illhorn und zum Schwarzhorn. Vo Süde chöme der Illbach und syn Sytebach vom Illgrabe an Rotte abe, vo rächts a dr Gmeindgränze vo Leik zu Fare d Dala, wo vo Badu här chunt. Bi Suschte foot amene Stauweer im Rotte der Kanaal fürs Chraftwärch vo Chippis bi Siders a. Dr Kanaal goot imene erschte Kanaldunnel under em Illbach dure und im ene zwöite hinder em grosse Schuttchegel under em Gorwetschgraat dure. Im Flussbett vom Rotte isch es Chiiswärch.
Im Gmeindbann vo Leik hets ganz grossi Waldflechine.[2] Dr Pfynwald und dr Wald bi Brentjong sind Naturschutzpiet. Dr Pfynwald ghört zum Regionaale Naturpark Pfyn-Finges.[3] Vom Illgraabe chunt wäge dr Erosion immer wider vil Gstei und Schutt s Taal ab, wo mid dr Zyt dr gross Schwemmchegel im Taal ufgschüddet het.
SproochgeografiiBearbeite
Leik ghört zum dütschsproochige Deil vom Wallis, wo me en alemannische Tieläkt, s Walliserdüütsch, redt. D Sproochgränze isch hüt wyter im Taal unde weschtlech vo Salgesch, bim Bach Raspille. Uf de Bärge im Süde berüert au s Gmeindpiet vo Leik d Sproochgränze: ännet em Gorwetschgraat ligge dr Bärg Plaine Madeleine und d Alp Ponchet vo dr Underwalliser Gmeind Anniviers, wo me en Form vom regionale Französisch redt; sid em Middelalter isch do e lokale Tieläkt vom frankoprovenzalische Walliser Patois d Umgangssprooch gsi.
Im spoote Middelalter isch s Gebiet vo Leik vo de alemannische Oberwalliser nodisno besidlet worde. Uf em wytläufige Gländ vo Leik sind no vil Schpuure vo der eltere romanische Bevölkerig z finde; es het no jetz es baar Fluernäme mit alte Forme us dr frankoprovenzalische Sprooch. Das zeigt, ass i dere Zoone langi Zyt die elteri, romaneschi Bevölkerig näbe de alemannische Lüüt, wo neu cho sind, gläbt het, bevor do und bis uf Salgesch abe die düütschi Sprooch eleige übrig bliben isch.[4][5]
Bischpiil vo alte romanische Fluernäme z Leik sind:
- Leigg (das isch vermuetli sogar e Name, wo us dr Zyt vor de romanische Sprooche chunt)
- Dala
- Brentjong
- Pfyn
- Meretschi
GschichtBearbeite
S erschte Mol wird dr Name vo Leik in ere Kwelle us em Joor 515 erwäänt. Ane 1142 het dr Bischof vo Sitte s Land vo Leik gchouft, und für d Bischöf isch do spöter e Burg bout worde. Vom Bischof het d Gmeind Leik ane 1256 s Stadträcht übercho.
Dr Name Suschte vom Dorf am Rotte underhalb vo Leik chunt dervo, ass do im 14. Joorhundert es Gaschthuus bout worden isch, wo für d Handelslüüt uf em Wääg zu de Bärgpäss es Hoschpiz mid eme Platz zum d Sache sicher ufzbewaare botte het, eben e Suscht. Vo do us cha me uf Fuesswääg und Saumpfad über d Bärge goo, gäge Norde über d Gemmi uf Bärn, uf Süde über de Augschtbordpass uf Zermatt und wyter übere Theodulpass uf Italie und no me s Taal duruff bi Brig zum Simplonpass und is Rysstaal.
Leik het sächs Brugge übere Rotte, feuf Brugge über d Dala und zwoo Brugge über de Illbach – eini dervo heisst Bhutanbrugg –, und über ne schöni alti Bogebrugg us Stei chunt me ufem Wäg uf Erschmatt ufe.
Im Pfynwald ischs i dr Zyt vo dr Helvetik zum ene Kampf zwüsche de Walliser und de Druppe vo Frankrych und vo der helvetische Zentralregierig cho. Es Dänkmol im Wald uf em Gmeindbiet vo Leik erinneret a d Pfynschlacht.
Uf der Gländterrasse vom ehemolige Mäjesäss Brentjong stoot sid de 1970er Joore e Stazion mit grosse Antenneschüssle, wo dozmol vo dr PTT ygrichtet worden isch zum die wältwyti Kommunikazioon mid Satellite azfoo. Wo d Swisscom im Joor 2000 en Deil vo de Empfangsaalage der amerikanische Firma Verestar verchouft het, isch d Ufregig gross gsi, wil jetz vilecht der amerikanisch Gheimdienscht vo Leik us wytume Telefoongspröch hätt chönne ablose. Au dr Schwiizer Gheimdienscht bruucht Brentjong für Ufklärigsprojäkt. Die amerikaneschi Stazion isch spöter a die düütschi Firma Signalhorn verchouft worde.[6]
IwonerBearbeite
Quella: Bundesamt für Statistik 2005[7]
| Jaar | 1850 | 1860 | 1870 | 1880 | 1888 | 1900 | 1910 | 1920 |
| Leuk | 1042 | 1123 | 1223 | 1329 | 1552 | 1592 | 1649 | 1885 |
| Erschmatt | 194 | 255 | 240 | 226 | 281 | 323 | 294 | 290 |
| Jaar | 1930 | 1941 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 |
| Leuk | 1966 | 2242 | 2336 | 2546 | 2796 | 2983 | 3253 | 3361 |
| Erschmatt | 298 | 290 | 267 | 317 | 324 | 289 | 288 | 302 |
Dr Üsländeraateil ischt 2010 bi 11,2 % glägu.[8]
PolitikBearbeite
Dr Ggmeindspresident va Leik ischt dr Martin Lötscher (Stant Oktober 2017).
ArchitekturBearbeite
- S alte Stadtzäntrum isch es Ortsbild, wo nazionali Bedütig het.
- D Gmeind het di middelalterlichi Burg vom Bischof, wo scho lang der Name Schloss het, ane 1996 enere Stiftig überggä. D Stiftig Schloss Leuk organisiert Kulturprogramm a däm Platz und het der Durm vom Architekt Mario Botta lo usboue; vo denn isch die uffelligi Chuppele us Glas obedruff.
- Under dr Pfarrchilche, wo em heilige Stefan gweit isch, hets es grosses Beihuus.
- Z Erschmatt isch d Chilche vom heilige Michael.
- Näbem Schloss stoot s grosse Roothuus vo Leik.
- Bi Suschte isch uf em Fäld s Schloss Werra.
- A dr Dala stoot näbe der alte Brugg dr Daladurm.
- ussedra sind d Ringacherchappele und d Chappele vo dr heilige Familie
Bilder vo LeikBearbeite
s Roothuus vo Leik
d Chilche vom Sankt Stefan
s Werra-Huus
Erschmatt
vorne Suschte mid de Rottebrugge, hindedra dr Pfynwald, linggs obe dr Gorwetschgrat
Brentjong
WeblinkBearbeite
Commons: Leuk – Sammlig vo Multimediadateie- Website vo der Gmeind Leik
- Alois Grichting: Leuk (Gemeinde). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Pfynwald
FuessnooteBearbeite
- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2021. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2021 zusammengefasst. Abruf am 13. März 2023
- ↑ Forst Region Leuk
- ↑ Website vom Naturpark Wallis Pfyn-Finges. Archiviert vom Original am 9. Oktober 2017; abgruefen am 12. September 2017.
- ↑ Dokumentazion bim Projäkt Fluernamebuech vom Kanton Wallis.
- ↑ Iwar Werlen: Zur Geschichte der Oberwalliser Orts- und Flurnamenkunde. In: Vallesia, 2012, Syte 269–291.
- ↑ Satelliten-Anlage von Leuk. Geheimnisumwitterte Weltraum-Lauscher uf nzz.ch
- ↑ Bundesamt für Statistik: Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000. Bern 2005 (Online uf bfs.admin.ch (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Date im Aahang (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) )
- ↑ Referänz-Fähler: Uugiltige <ref>-Tag; s isch kei Täxt fir s Ref mit em Name BfS 2012 aagee wore.
