Schwäbischer Städtebund

Dä Artikel bschrybt dr Bund vu Rychsstedt im 14. Johrhundert. Fir dr Zämmeschluss vu schwebische Rychsständ im 15. Jh. lueg Schwäbischer Bund.

Dialäkt: Undermarkgreflerisch

Dr Schwebisch Stedtebund isch e militerisch Bindnis vun e baar Rychsstedt gsii. Ziilsetzig isch d Sicherig vu dr rychsstedtische Freihaitsrächt gsii. S Bindnis het sich dodermit au gege d Bsträbige vu dr jewylige Landesfirschte zue dr territoriale Uusdehnig vu Bayern, Wirttebärg, Eschtrych un andre Territorialstaate.

Aafäng

Dr Schwebisch Stedtebund isch as Verbindig vu 22 schwebische Stedt entstande, dodrunter Augschburg, Ulm, Reitlenge un Haalbrunn, wu sich uf Bedrybe vum Chaiser Ludwig em Bayer am 20. Novämber 1331 zue gegesytigem Bystand verpflichtet hän. Anne 1340 sin d Grofe vu Wirttebärg, Öttinge, Hoheberg un anderi em Bund bydrätte. Är isch als uf Zyt gschlosse un alsmol nei bschlosse wore. Dr Bstand vu syne Mitglider het variiert.

Mitgliider im Joor 1331

Aale Augsburg Biberach Bopfinge Dinkelsbüel Donauwörth Esslinge Gienge Heilbronn

Isny Kaufbeure Kempte Leutkirch Lindau Memminge Nördlinge Pfulledorf Ravensburg

Rütlinge Schwäbisch Gmünd Schwäbisch Hall Überlinge Ulm Wange Wiil Wimpfe

Bluescht

Dr Stedtebund vum 4. Juli 1376 isch vu dr 14 oberschwebische Rychsstedt Biibra, Buechhorn, Isny, Konschtanz, Leikrich, Linde, Memmenge, Raveschburg, Reitlenge, Raitweil, St. Galle, Iberlenge, Ulm un Wange unter dr Fierig vu Ulm grindet wore un het e bsunderi bolitischi Bedytig iberchuu. Im Augschte 1377 isch au d am Rand zue Franke gläge Rychsstadt Dinkelsbühl em Stedtebund bydrätte, derno au Stedt us em fränkische Chärnland wie Rothenburg ob der Tauber, Windsheim u. a.

Hintergrund

Dr Chaiser Karl IV. het s no zue Läbzyte welle schaffe, dass syy Suhn Wenzel zum remisch-dytsche Chenig gwehlt wurd. Fir des het er d Churfirschte un andri yyflussrychi Persone dur finanziälli oder territoriali Gobe in syym Sinn mieße beyyflusse. Syyni hoche Uusgobe derwäge hätte Yynahme vu dr Stedt wider in s Lot sotte bringe, wun er Abgobe derzue ufzwunge het. Di chlaine un mittlere Rychsstedt hän gferchtet, dass si, wänn si bi dr Zahlig in Ruckstand chemme, villicht as Bfand an rychi Adligi chennte grote, wie s zem Byschpel bi dr Stadt Donauwörth gschääne isch. Dodermit isch ihri Uuabhängigkait un ellainigi Verantwortig gegeniber em Chaiser gfehrdet gsii, aber dr Karl IV. het sich ihrer Forderig no Schutz un Garanti vu dr Rychsuumittelbarkait verschlosse. S Yydryybe vu saimige Abgoben an dr Chaiser isch imfall bim Landesherr gläge, z. Wirttebärg bim Grof vu Wirttebärg, wu derzue syt 1373 au chaiserlige Landfrideshauptmann gsii isch. Dää het dr Stedt di hoche Yynahme us em lukrative Handel mit Barchent un Salz verlyydet. Go ihri Rächt un Privilegie z sichere hän sich d Rychsstedt zuen eme Bund zämmegschlosse.

Johr 1376–1380

Dr Bund vu dr 14 oberschwebische Stedt isch uf vier Johr gschlosse wore. Dr Chaiser het die Veranigung nit anerkännt, hetds as Rebellion aagsääne un het dr Rychschrieg gege d Stedt fiere loo. Am 14. Mai 1377 hän Seldner vum Schwebische Stedtebund vu Reitlenge in dr Schlacht bi reitlenge gege ne vum Grof Ulrich vu Wirttebärg, em Suhn vum Grof Eberhard II. vu Wirttebärg, aagfierti Mannschaft gsiigt. Am 31. Mai het dr Chaiser Karl IV. d Stedt vu dr Rychsacht losgsproche.

Anne 1378 hän Ulm, Esslenge un Reitlenge ne Chriegszug z Wirttebärg durgfiert. Rothenburg ob der Tauber isch in Kämpf mit em Bischof Gerhard vu Würzburg verwicklet gsii. Ulmer Seldner hän z Mindele blinderet.

Dr Stedtebund het um die Zyt wyteri Mitglider gwunne, unter anderem au di wichtige, vu dr bayrische Herzeg bedrängte Stedt Nirnberg un Rägeschburg. Augschburg het sich im Johr 1379 em Bindnis aagschlosse.

Dr Chenig Wenzel het noch eme Nirnberger Rychsdag vu 1379 em Herzog Leopold III. vu Eschtrych di boode Landvogteie z Schwobe zum Bfand gee, wel er ihn fir d Unterstitzig vum Papscht Urban VI. het welle gwinne. Landvogt z Oberschwobe isch bis dert dr Bayernherzog Friedrich dr Wyys, z Niderschwobe dr Grof Eberhard II. gsii. Dr Stedtebund het die Bfandvergob missbilligt. Derwäge isch s zuen ere Ussenandersetzig mit dr Firschte- un Ritterbind chuu, wu dr Grof Eberhard II. dr Mainigsfierer dervu gsii isch.

Jahre 1381–1386

D Macht vum Bund isch do an ihre hegschte Punkt chuu, bis 1385 ich d Zahl vu dr Mitglider uf 32 gstige.

Siddytsche Stedtebund

Am 20. Merz 1381 isch e zweete Rhynische Stedtebund grindet wore, wu unter anderem Frankfurt, Mainz, Worms, Speyer un Stroßburi drzue zellt hän. Är isch s gegnerisch Pendant zum Leebebund gsii, eme Zämmeschluss vu Grofe un Nideradelige. Dr Rhynisch Stedtebund het sich mit em Schwebische Stedtebund am 17. Juni 1381 zum „Siddytsche Stedtebund“ zämmegschlosse, eme in erschter Linie militerische Bystandspakt. Au Basel un Wil sin unter dr Mitglider gsii. D Gegesyte het segs Däg speter mit dr Grindig vum rhynische Kurfirschtebund reagiert un het d Anerkännig dur dr Chenig beaadrait. Im glyche Johr hän d Stedt e Chrieg gege dr Leebebund z Franke gfiert. Augschburg, Ulm un Schwebisch Hall hän derzue au ne Chriegszug in s Biet vu dr Adlige gfiert.

Z Wirttebärg sin d Ussenandersetzige z Änd gange mit eme Fridesschluss z Eegne am 9. April 1382 („Eegner Ainig“), wu vum Grof Eberhard II. un em Herzog Leopold III. vu Eschtrych initiiert woren isch. Wu sich dr Chenig Wenzel im nämlige Johr em Kurfirschtebund aagschlosse het, het sich d Situation wider aagspannt. D Herzeg vu Bayern hän sich in Kämpf mit em Erzbischof vu Salzburg aaglait.

Im Johr 1383 het dr Chenig Wenzel z Nirnberg versuecht, di widersprichlige Inträsse dur e allgmaine Landfride z ordne. Im am 11. Merz 1383 nei gschaffene „Nirnberger Herrebund“ sin nume Adligi verdrätte gsii. Dr cheniglig Blan isch vu dr Stedt abglähnt wore, wel er dr Zämmeschluss zue Bind untersait ghaa het.

Dr Chenig Wenzel het sich in dr „Heidelberger Ainig“ (au „Heidelberger Stallig“ gnännt) am 26. Juli 1384 an dr Spitz vu dr Stedt gstellt, e Waffestillstand zwische Firschte un Stedt isch zstand chuu. Dr Nirnberger Landfride vu 1383 isch vu dr Stedtebind un die im Gegezug vum Chenig Wenzel anerkännt wore, dr Chenig het aber nit an dr Veryybarig zwische Stedte- un Firschtebund mitgmacht.

Konschtanzer Bund

Dr Siddytsch Stedtebund het sich am 21. Februar 1385 dur e Bindnis mit Bärn, Soledurn, Züri un Zug zum „Konschtanzer Bund“ versterkt, wu au vum habsburgische Lozärn dur ee entsprächendi Abmachig mit Züri indiräkt unterstitztz woren isch. Di aidgnessische Stedt hän sich welle Unterstitztig verschaffe gege Begehrligkaite vu dr Habsburger. 1385 het dr ganz Stedtebund iber 50 Rychsstedt umfasst.

Dr Konschtanzer Bund isch aber im Johr dernoo scho wider ussenander gheit. Wu sich im Winter drei aidgnessischi Stedt Ibergriff uf Ortschafte im habsburgische Bsitz erlaubt ghaa hän, het dr Herzog Leopold III. vu Eschtrych reagiert. Lozärn, wu no dr Unabhängigkait gsträbt het, het d Bindnispartner zur Unterstitzig ufgforderet, aber di schwebische Stedt hän am 22. Februar 1386 e Waffestillstand mit em Adlige vermittlet. D Aidgnosse hän ihre Stryt aber bis zue dr Schlacht bi Sempach am 9. Juli 1386 wytergfiert. Di siddytsche Stedt, wu am e Chrieg nit inträssiert gsii sin, hän sich dergege mit em Leopold am 15. Mai vergliche, was zum Bruch vum gegesytige Bystandspakt vu Konschtanz gfiert het.

Johr 1387–1389

Zwische dr schwebische un rhynische Stedt un em Herrebund het s syter anne 1381 Konflikt gee, wu in Gspräch nit hän chenne glest wäre. Chrieg hän di enander fyndlig gsinnte Barteie aber nit welle fiere. Wel dr Chenig Wenzel e stedtfryndligi Haltig yygnuu het, hän d Firschte 1387 iberlait, eb si dr Monarch absetze sotte un dr Friedrich dr Wyys, dr Bayernherzog z Landshuet zum Chenig hätte sotte wehle. Dää het zämme mit syyne Brieder Johann II. un Stephan III. s Herzogtum Bayern regiert.

Uf Aaregig vu Rägeschburg isch dr Erzbischof Pilgrim II. vu Salzburg am 25. Juli 1387 in dr Stedtebund ufgnuu wore. Dodermit sin d Stedt un dr Grof Eberhard II. vu Wirttebärg au in e Stryt zwisch em Herzog Stephan III. vu Bayern un em Erzbischof Pilgrim verwicklet wore. Dr Friedrich dr Wyys het 1388 syym Brueder Stephan ghulfe, dr Erzbischof Pilgrim z inhaftiere. D Herzeg hän d Stedt, wu mit em Erzbischof Pilgrim verbindet gsi sin, gärn unter ihri Herrschaft welle zwinge. D Waigerig vum Bayer, dr Erzbischof wider freizloo, het im Stedtelager dr Bindnisfall uusglest un dodermit e bewusst provozierte Chrieg.

Di militerische Ussenandersetzige sin anne 1388 an ihrt Hegschtpunkt chuu. S Heer vum Grof Eberhard II. vu Wirttebärg het zämme mit em Pfalzgrof Ruprecht, em Burggrof Friedrich vu Nirnberg un andere s Heer vu dr schwebische Stedt am 23. Augschte in dr Schlacht bi Deffenge bsigt.. Churz druf sin au d Druppe vu dr rhynische Stedt am 6. Novämber bi Worms unterläge.

Dr Chrieg vu dr Stedt gege Bayern (Stedtechrieg 1387 bis 1389), wu dr Chenig Wenzel aafangs uf dr Syte vu dr Stedt gstanden isch, isch am 5. Mai 1389 mit em Landfride vu Eger z Änd gange. Dr Chenig Wenzel het dr grescht Dail vu dr Bundmitglider derzue brocht, ass si bim Landfride mitgmacht hän, wu as Ergebnis unter anderem d Uflesig vu allene Stedtebind, also au vum Schwebische Stedtebund, ghaa het.

Speteri Zämmeschliss

Bindnis vu schwebische Stedt het s im 15. Johrhundert noch e baarmol gee, aber si sin nie me eso wichtig wore wie dr groß Bund.

Bewärtig

Insgsamt hän d Ussenandersetzige mit ere Pattsituation ufghert: Dr Landesherre isch s nit glunge, d Stedt unter ihri Herrschaft z bringe oder d Privilegie vu dr Stedt z bschnyde. D Stedt sin aber aber mit ihrem Versuech gschyteret, dur militerische Druck greßere Yyfluss uf d Rychsbolitik z gwinne. D Verwieschtige, wu d Chrieg mit sich brocht hän, sin aber eso groß gsii, dass in dr Folgezyt seli vil Mittel zur militerische Sicherig vu dr Stadtmuure ufbrocht hän. D Verschuldig, wu doderdur chuu isch, het derzue gfiert, ass di maischte Stedt ihre bolitischi Unabhängigkait schließlig doch ufgee hän un sich dr greßere Territorie aagschlosse hän.

Literatur

• Evamarie Distler: Städtebünde im deutschen Spätmittelalter, Frankfurt 2006.
• Hans-Georg Hofacker: Die schwäbischen Reichslandvogteien im späten Mittelalter, Stuttgart 1980.
• Eberhard Holtz: Reichsstädte und Zentralgewalt unter König Wenzel (1376 – 1400), Warendorf 1993.
• Johannes Schildhauer: Der schwäbische Städtebund – Ausdruck der Kraftentfaltung des deutschen Bürgertums in der zweiten Hälfte des 14. Jahrhunderts. In: Jahrbuch für Geschichte des Feudalismus, Berlin 1977, S. 187-210.
• Alexander Schubert: Der Stadt Nutz oder Notdurft? Die Reichsstadt Nürnberg und der Städtekrieg von 1388/89. Matthiesen, Husum 2003, ISBN 3-7868-1476-7 (zugleich Diss., Bamberg 2001/2002, Rezension bei H-Soz-u-Kult).
• Georg Tumbült: Kaiser Karl IV. und seine Beziehungen zu den schwäbischen Reichsstädten vom Jahre 1370 bis zur Gründung des Städtebundes im Jahre 1376, Phil. Diss. Münster 1879.
• Vischer, Geschichte des Schwäbischen Städtebundes der Jahre 1376-89 ("Forschungen zur deutschen Geschichte", Bd. 2, Göttingen 1861); derselbe, Zur Geschichte des Schwäbischen Städtebundes (Göttingen 1861, Bd. 3).

Weblink

• Landfrieden (Universitet Erlange)
• Schwaben im Mittelalter
• Zeitgeschehen in der Augsburger Stadtchronik

Fueßnote

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Schwäbischer_Städtebund“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.