Tschad

D Republik Tschad ([tʃat, tʃaːt] (arabisch جمهوريّة تشاد‎, franz.: République du Tchad [tʃad]) isch ä Staat in Zentralafrika. Si gränzt an Libye im Norde, Sudan im Oste, im Süde an die Zentralafrikanischi Republik und im Weste an Kamerun, Niger und Nigeria.

جمهوريّة تشاد Dschumhūriyyat Taschād (arab.) République du Tchad (frz.) Republik Tschad
{{{ARTIKEL-FLAGGE}}} {{{ARTIKEL-WAPPEN}}}
Wahlspruch: « Unité, Travail, Progrès » frz., „Einigkeit, Arbet, Fortschritt“
Amtsspraach	Französisch, Arabisch
Hauptstadt	N'Djamena
Staatsoberhaupt	Mahamat Déby Itno
Regierigschef	Idriss Déby
Flächi	1.284.000 km²
Iiwohnerzahl	9.826.419 (Stand Juli 2005)
Bevölkerigsdichti	7,6 Iiwohner pro km²
Human Development Index	0.394
Währig	CFA-Franc BEAC
Unabhängigkeit	11. August 1960
Nationalhimne	La Tchadienne
Zitzone	UTC +1
Kfz-Kennzeiche	TD
Internet-TLD	.td
Vorwahl	+ 235

Geografy

Dr Tschad isch in drei uusbregti Zonen unterdailt, vu dr Sudanesische Savanne im Side bis zue dr Sahara im Norde.

Dr Tschad schließt dr eschtli Dail vum Tschadbecki mit em greschte Dail vum Tschadsee yy. S Becki mitsamt em See umfasst 90 % vu dr Landesflechi. Iber s Tschadbecki ufe gehn im Oschte s Hochland vu Ennedi (1.450 m) un s Wadai-Massiv (1.320 m), im Norden s vulkanisch Gebirg vum Tibesti (3.415 m Emi Koussi, hegschte Punkt in dr Sahara) un s Platoo Erdi-Ma. Im nerdlige Zäntrum vum Land lyt dr niderscht Punkt vum Land, d Bodélé-Depression. Di greschte Fliss vum Land sin dr Schari un dr Logone mit Yyzugsbiet im Side vum Land bis zue dr Nordäquatorialschwelli un uusdehnte Fychtbiet zmittsen in dr Savannelandschaft.

Dr Tschad goht vu dr druckene Wieschtine vu dr Sahara im Norde, iber d Klima- un Vegetationszone (Dornhecke- un Druckesavanne, an dr Fliss au Iberschwämmigssavannen un Galerywälder vum Sahel un vum Sudan bis zum Beraich vu dr Druckewälder im usserschte Side (wäge dr landwirtschaftlige Nutzbarkait in dr Kolonialzyt „Tchad utile“ gnännt).

S Land stoht generäll unter em Yyfluss vum Weschtafrikanische Monsun im Summer un vum Passat-Winde Harmattan in dr Wintermonet. Im Side vum Land herrscht doderdur e fascht tropisch, wächselfycht Klima mit bis iber 1.100 mm Niderschlag, derwylscht im Norde Wieschteklima mit große Tämperaturunterschid all Dag un extrem sältene Niderschleg mit 20–40 mm Niderschlag im Johr vorherrscht.

Flora un Fauna

D Dier- un Pflanzewält vum Tschad giltet as wenig erforscht un schlächt dokumäntiert. Dr Tschad unterglideret si in drei bioklimatischi un fimf biogeografischi Zone. Di bioklimatische Zone sin d Sahara, d Sahel- un d Sudansavanne. Di biogeografische Zone bilde d Gebirgsregion vum Tibesti, d Dinen- un Staiwieschtine vu dr sidlige Sahara, d Savanne rund um dr Tschadsee un syni Zuefliss, d Druckesavanne vum Sahel un d Fychtsavanne vum Sudan. Us däre Mischig us dr verschidene bioklimatischen un biogeografische Regione het si aini vu dr arterycschte Flora un Fauna innerhalb vu dr Großregione vum Sahel un Sudan entwicklet. Wälder hän anne 2011 e Flechi vu 11.921.000 Hektar deckt, des sin rund nyyn Prozänt vu dr Landesflechi gsii, dur uukontrollierti bzw. illegali Abholzig nimmt d Felchi aber zimli aber. S Volume vu dr Stand- un Fließgwässer vum Tschad wird uf iber 500 Milliarde Kubikmeter gschetzt, s Volume vum Tschadsee isch 1992 bi rund 18 Milliarde Kubikmeter gläge.

Insgsamt hän im Tschad bis 2007 4.318 Pflanzenarten un 722 Dierarte chenne dokumäntiert wäre. Dodervu sin 71 Pflanze-, 4 Suuger-, 1 Reptilie-, 1 Vogel- un 16 Fischarten endemisch un nume us em Tschad bekannt. Drei Schildchrottenarte, wu im Tschad vorcheme, steh uf dr Lischt vu dr Dierarte, wu vum Uusstärbe bedroht sin, dr Spornschildchrott (Centrochelys sulcata), dr Waichschildchrott (Cyclanorbis senegalensis) un Cyclanerbis elegans. 16 Dier- un Pflanzenarte wäre vu dr IUCN as bedrohti Arten yygstapflet. Informationen iber Schwimm, Insäkte, Flächte, Bakterien un Alge sin nit oder nume arg begränzt verfiegbar. Iber d Algeflora sin nume greßeri Studien iber dr Tschadsee bekannt. In ihm sin iber 1.000 Algenarte dokumäntiert wore, dodrunter 100 Phytoplanktonarte. Die bilde d Nahrigsgrundlag fir erychhaltigi Fischfauna, wu 136 Arten umfasst. Im Tschad cheme unter anderen dr Nilbarsch (Lates niloticus), Raubwels (Clarias sp.), Afrikanischi Chnochezingler (Heterotis niloticus), Tilapie (Tilapia spp.), Oreochromis niloticus un dr Chugelfisch Tetraodon lineatus vor. Derzue wären in dr Gwässer vum Tschad all Johr rund 120.000 Tonne Fisch gfange. Vu dr Avifauna sin 532 Vogelarte dokumäntiert. Die Aazahl umfasst 354 Bruetvogel- ud 155 Zugvogelarte, vu dr letschtere sin 117 paläarktisch. D Fychtbiet vum Tschadsee un an dr Fliss Logone, Bahr Aouk un Salamat lang ghere zue dr wältwyt wichtige Rascht- un Iberwinterigsquartier fir d Zugvegel vu dr nerdlige Ärdhalbchugle. D Suugerfauna vum Tschad isch arg rychhaltig. Unter anderem git s Lebe (Panthera leo), Gepard (Acinonyx jubatus), Giraffe (Giraffa camelopardalis). D Population vum Afrikanischen Elifant (Loxodonta africana) im Tschad wird uf ca. 3.000 Exemplar gschetzt.

Bevölkerig

Bevölkerigsentwicklig x1000

D Bevölkerig vo Tschad setzt sich us fast 200 verschiidene Ethnie zsämme, und die meiste von enä schwätze au ihri eigene Sproche oder Dialekt. Im Groosse loot sich s Land in ä nördlige Beriich, wo vorwiegend arabisch-islamisch isch, und ä schwarzafrikanische Süde, wo zum Deil animistisch, zum deil christlig isch, ideile. Währed die arabischi Bevölkerig meistens halbnomadisch Vehzucht bedribt, läbe d Bewohner vom Süde vor allem vom Ackerbau. Öbbe 9 % vo der Gsamtbevölkerig si Araber.

Gschicht

Friegschicht

Anne 2001 isch z Borkou e sechs bis sibe Millione Johr alt Fossil gfunde wore, wu Sahelanthropus tchadensis gnännt woren isch. S stoht an dr Wurzle vu dr Hominini, am Aafang vu sällere Entwickligslinie, wu emänd zum modärne Mänsch gfiert ghaa het. Anne 1993 isch scho ne drei Millione Johr alte Unterchifel entdeckt wore, wu zue dr neie Art Australopithecus bahrelghazali gstellt woren isch.

Im 7. Johrdöusert v. Chr. isch di nerdli Helfti vum Tschad Dail vun eme braite Landstraife gsii, wu vum sidasiatische Indus bis zum Atlantische Ozean gangen isch, wu di ekologische Bedingige ginschtig gsii sin fir e Bsidlig dur dr Mänsch. Staizaichnige vum „Rundchopf-Stil“, wu in dr Region Ennedi gfunde wore sin, stammen us dr Zyt vor em 7. Vorchrischtlige Johrdöusert. Wäg dr Wärchzyyg, wu brucht wore sin go die Stai z ritze, un dr Szene, wu dert abbildet wore sin, derfte die Stai di eltschte Zyygnis vun ere neolithische Materialbearbaitig in dr Sahara syy. E Huffe vu dr Hafnergschiir un andere Produkt z Ennedi sin elter wie di verglychbare Zyygnis im eschtli glägene Nildelta.

In dr prähistorische Period isch dr Tschad dytli fyychter gsii wie hite, wie Dierbilder in Staizaichnigen in dr Regione Tibesti un Borkou belege. Jingschti linguistischi Forschige lege noch, ass sämtligi afrikanische Sproche (mit Uusnahm vu dr Khoisan-Sproche) urspringlig us em Biet zwisch em Tschadsee un em Nildal stamme. Ainewägh isch dr gnau Ursprung vu dr Bevelkerig vum Tschad nit sicher. E Huffe archeologischi Stätte sin bishär erscht dailwyys erforscht.

Nerdli vu N’Djamena sin Verhittigseefen uusgrabe wore, wu in s erscht vorchrischtli Johrdöusert datiert wäre (700–500 v. Chr.). Dodermit stelle si näb dr Fund vu Taruga z Zäntral-Nigeria di frieschte Beleg fir d Yyseverhittig z Afrika dar un markieren eso dr Aafang vu dr Yysezyt im subsaharischen Afrika.

S Zytalter vu dr große Rych, 900–1900

Am Änd vum erschte Johrdöusert sin im ganze Sahelbiet zwische Sahara un Rägewaldzone efange Staaten entstande. Fir di negschte 1000 Johr hän die Staate, ihre Beziehige unterenander un ihri Uuswirkige uf d Velker, wu in sognännte akephale Gsellschafte, also Gsellschaften ohni Staate, gläbt hän, di bolitisch Gschicht vum hitige Tschad bstimmt. Umstritten isch, wie wyt die Staaten originär schwarzafrikanischi Grindige gsii sin, E gwisse Yyfluss hän wahrschyns Yywanderer ghaa, wu Arabisch gschwätzt ghaa hän, un vor allem dänen ihri Religion, dr Islam. Di meeschte vu däne Rych hän aagfangen as sakrali Chenigrych, wu dr Chenig as gettlig aasgsääne woren isch un spirituälli Chreft ghaa het. Kais vu däne Rych het sy Macht aber in di sidlige Dail vum Tschad chennen uusdehne, wel dert dr Rägewald un d Tsetse-Mugge dr Yysatz vu berittene Heer schwär gmacht hän. Di ekonomisch Basis vu däne Rych isch dr Transsaharahandel gsii. Innerhalb vu däne 1000 Johr sin e Huffe Rych entstande un wider vergange. Di wichtigschten un duurhafteschte sin s Rych vu Kanem-Bornu, s Rych vu Baguirmi un s Rych vu Waddai gsii. Iber die Rych gän is vor allem d Chronike vu dr Chenigshef un d Schrifte vu arabischer Händler un Raisende Uuschumft.

Kanem-Bornu

D Rych Bornu un Wadai um 1750

S Rych vu Kanem isch im 9. Johrhundert im Nordoschte vum Tschadsee entstande. D Herrscher vu däm Staat sin d Vorfahre vu dr Kanembu gsii. Am Änd vum 11. Johrhundert isch dr Chenig (oder mai) Hummay, en Aagherige vu dr Sefuwa-Dinaschty, zum Islam konvertiert. Im 12. Johrhundert hän d Sefuwa-Herrscher in Richtig Siden in d Region Kanem expandiert, wu si au ihri erscht Hauptstadt, Njimi, ufgrichtet hän. Dr Hegschtpunkt vu däre Expansion isch unter dr Herrschaft vum Mai Dunama Dabbalemi (ca. 1221–1259) gsii.

Am Änd vum 14. Johrhundert hän inneiri Kämpf un Aagriff vu usse Kanem gschwecht. Schließli hän anne 1396 Bulala-Invasore dr Mai Umar Idrismi zwunge, Njimi ufzgee un d Kanembu sin in s Biet vu dr Bornu an s weschtlig Änd vum Tschadsee zoge un hän dert ihri nei Ngarzagamu grindet. Im Lauf vu dr Zyt het su dur d Vermischig vu Kanembu un Bornu e nei Volk un e neji Sproch bildet, s Kanuri.

Uf dr Hegschtpunkt vu syre Macht isch Kanem-Bornu unter em Mai Idris Aluma (ca. 1571–1603) chuu, wu nit nume militerischi Fähigkaite ghaa het, sunder au ne Verwaltigsreform duregfiert het un fir syni Fremmigkait bekannt gsii isch, Dur syni militerische Laischtigen un Reforme het s Land bliet bis in d Mitti vum 16. Johrhundert, wu d Macht vum Rych noogloo het, Im frieje 19. Johrhundert isch Kanem-Bornu e Macht im Nidergang gsii un 1808 hän Fulbe-Chrieger im Rame vum Dschihad vum Usman dan Fodio Ngazarguma eroberet. Bornu het die Attacken iberstandem aber d Sefuwa-Dinaschty het 1846 ufghert un s Rych sälber het s ab 1893 nimi gee.

Baguirmi

dr Abd ar Rahman Gwaranga (links), dr 25. Sultan vu Baguirmi

Im 15. Johrhundert isch im Sidoschte vu Kanem-Bornu s Rych Baguirmi entstande. Um 1600 het s dr islamisch Glauben aagnuu un isch zum Sultanat wore. Speter isch s in Abhängigkait vu Kanem-Bornu grote, het Ändi 16. Johrhundert sy Unabhängigkait zruggkriegt um isch umd Mitti vum 17. Johrhundert wider tributpflichtig wore. Aafangs 19. Johrhundert isch Baguirmi vum noch glägene Chenigrych Wadai militerisch bedroht wore. Baguirmi het mieße ne Tributpflicht akzäptiere go d Hilf vu Wadai bi intärne Konflikt z iberchuu. Wu 1893 d Hauptstadt niderbrännt woren isch, het dr Sultan Abd ar Rahman Gwaranga dr Schutz vu dr Franzose gsuecht un s Rych isch e franzesisch Protektorat wore.

Wadai

S Chenigrych vu Wadai isch im 16. Johrhundert nordeschtli vu Baguirmi as Abspaltig vum Rych Dar Fur in dr hitige Region Darfur entstande. Im frieje 17. Johrhundert hän si dert verschideni Gruppen um dr islamisch Fierer Abd al-Kerim gsammlet, wu iber d Tunjur-Gruppe, wu um d Stadt Ain Farah regiert ghaa het, gsiigt het un derno Wadai in en islamisch Sultanat mit Wara as Hauptstadt umgwandlet het. Um 1800 het Wadai unter em Sultan Sabun aafange mit expandiere. E neji Ruuten in Richtig Norden isch entdeckt woren un dr Sabun het chenigligi Karawanen uusgrischtet go vu sällere z profitiere. Är het aigeni Minz breege loo un het Fyyrwaffen un militerischi Experte vu Nordafrika importiere loo. Sy Noofolger isch aber weniger erfolgrych gsii un Darfur het e Dronfolgstryt uusgnutzt go ne aigene Kandidat uf dr Dron vu Wadai z setze. Dää Sultan, dr Muhammad Sharif, het si aber bal gege Darfur grichtet, un het d Macht vu Wadai bal iber Baguirmi un verschideni chlaneri Chenigrych bis zum Fluss Schari uusgwytet. Wadai het si bis in s 20. Johrhundert dr franzesische Kolonialmacht widersetzt un isch erscht anne 1912 ändgiltig unterworfe wore.

Franzesischi Kolonialherrschaft 1900–1940

dr Major Lamy

D Franzose hän anne 1891 mit militerische Expeditione gege di muslimische Chenigrych im hitige Tschad aagfange. Am 22. April 1900 isch d Schlacht bi Kousséri zwisch em franzesische Mayor Amédée-François Lamy un em sudanesische Chriegsherr Rabih az-Zubayr gschlaa wore, wu dr Chrieg entschide het. Beedi sin in dr Schlacht gfalle.

Anne 1905 isch dr Tschad eme Generalgouverneur unterstellt wore, wu z Brazzaville, dr Hauptstadt vu Franzesisch-Equatorialafrika, stazioniert gsii isch. Im Johr 1920 het dr franzesisch Tschad en aigene koloniale Status iberchuu, wu s Biet unter d Hohait vun eme Gouverneur-Leutnant gstellt woren isch, wu z Fort Lamy (hite N’Djamena) stazioniert woren isch.

Di franzesisch Kolonialherrschaft isch dur gchännzaichnet gsii dur s Fähle vu e jedem bolitische Versuech, s Land z aine un en ussergwehnli gring Tämpo an Modernisierig. Im französische Kolonialrych isch dr Tschad ganz wyt unte gstande, as Quälle vu raue Böuwulle un fir uuglehrti Arbetschreft, wu in dr „produktivere“ Kolonie vum Side hän chennen yygsetzt wäre.

In dr Kolonialzyt sin großi Biet vum Tschad nit effektiv regiert wore, in dr große Prefektur Borkou-Ennedi-Tibesti hän di wenige militerische Verwalter zum Byschpel d Bevelkerig normal ellai gloo. Im zäntrale Tschad het mer vu dr franzesische Herrschaft nume wenig gmerkt. Nume dr Side vum Land hän d Franzose wirkli regiert. Zue dr Herrschaft het doderby au d Verpflichtig zur Zwangsarbet un d Zwangsrekrutierig ghert.

Dr Wäg in d Unabhängigkait 1940–1960

dr Félix Éboué mit em Charle de Gaulle (Dezämber 1940)

Im Zweete Wältchrieg isch dr Tschad no dr Niderlag vu Frankrych gege Dytschland am 26. Augschte 1940 di erscht franzesisch Kolony gsii, wu sich em Freie Frankrych vum General Charles de Gaulle un dr Alliierten aagschlosse het.

Unter dr Verwaltig vum Félix Éboué, em erschte schwarze Gouverneur in ere französische Kolony, isch vu Fort Lamy uus e militerischi Ainhait, dodrunter zwai Bataillon us Soldate vum Volk vu dr Sara, in Norde gschickt wore, go di alliierte Chreft z Libye z unterstitze, wu si di Oase Kufra eroberet hä nun bim Kampf um Tunesie derby gsii sin.

Noch em Krieg hän si lokali Barteien im Tschad entwicklet. Dr Aafang het di konservativ Demokratisch Union vum Tschad (UDT) gmacht, wu kommerziälli franzesischi Inträssen un e Block vu dradizionälle yyhaimische Fierer, vor allem Muslim un Waddai-Oberschicht, rebresäntiert ghaa het. Mit dr Tschadische Fortschrittsbartei (PPT) isch chruz druf e radikaleri Gruppe entstande, gfiert vum spetere Bresidänt François Tombalbaye. Die Bartei het di erschte Wahle vor dr Unabhängigkait gwunne. Dr Gegesatz vu UDT und PPT isch nit nume ne ideologische gsii, dodin hän si au di regionale Gegesätz im Land gspieglet. D PPT het dr chrischtlig un „animistisch“ Side rebresäntiert, d UDT dr islamisch Norde.

Noch eme Referändum am 28. Septämber 1958 isch d Kolony Franzesisch Equatorialafrika, wu dr Tschad derzueghert het, ufglest woren, un dr Tschad isch wie di andere Dail vu dr Kolony (Gabun, Kongo (Brazzaville) un di Zäntralafrikanisch Republik) am 28. Novämber 1958 en „autonom Mitglid“ vu dr „Franzesische Gmainschaft“ wore.

Am 11. Augschte 1960 isch dr Tschad unter sym erschte Bresidänt François Tombalbaye formal unabhängig wore.

D Republik Tschad

dr François Tombalbaye

Biet im Tschad, wu vu Libye un syne Verbindete kontrolliert wore sin (1983-1986)

dr Idriss Déby

D Era Tombalbaye

Dr Tombalbaye het autoriter regiert un e groß Missdröue gege d Demokraty ghaa. Scho im Jänner 1962 het er alli bolitische Barteie mit Uusnahm vu syre aigene PPT verbote, un di ganz Macht in syne Händ konzäntriert. Är isch brutal gege alli vorgange, wun er as Gegner aagsää het, un het Döuserti yyspeere loo.

Unter syre Herrschaft sin di zäntrale un nerdlige Landesdail arg diskiminiert wore, d Regierigsverdrätter us em Side sin dert bal as arrogant un inkompetänt aagleigt wore. Die Stimmig het schließli zuen ere Styyrrevolte in dr Prefektur Guéra, wu s 500 Doti derby gee het. Im Johr dernoo isch im Nochberland Sudan di National Befreiigsfront vum Tschad (Frolinat) entsatande, wu s Zyyl ghaa het, d Herrschaft vum Tombalbaye un vum Side z bräche. Des isch dr Aafang vun eme bluetige Burgerchrieg gsii. Dr Tombalbaye het aafangs franzesischi Druppen in s Land gholt, wu gwiisi Erfolg ghaa hän, aber d Rebellion aber nit hän chenne versticke. Schließli het er mit dr Franzose brochen un het fryndschaftligi Verbindige mit em libyische Bresidänt Muammar al-Gaddafi ufgnuu, was dr Rebällen ihre wichtigscht Unterstitzer gnuu het.

No gwiise Erfolg gege d Rebällen isch dr Tombalbaye als irrationaler un brutaler wore, ass dr Konsäns mit dr sidligen Elite broche, wu di ganze Schlisselposizionen in dr Armee, dr Verwaltig un dr Regierigsbartei ghaa hän. Wäge däm hän e baar Gendarmeryainhaite vu N’Djamena am 13. April 1975 e Butsch unternuu, wu dr Tombalbaye derby umbroicht woren isch.

Militerherrschaft 1975–1978

Dr Butsch, wu em Tombalbaye syre Herrschaft en Änd gmacht het, isch in dr Hauptstadt begaischteret ufgnuu wore. Dr General Félix Malloum, wu us em Side gstammt isch, isch dr Schef vu dr neie Chunta wore.

D Popularitet vu dr Militerherrscher het nit lang aaghebt. Dr Malloum het d FROLINAT nit chenne besigen un het schließlig entschide, Dail vu däre Bewegig in sy Regierig yyzbinde. Anne 1978 het er si mit em FROLINAT-Fierer Hissène Habré verbunde, wu as Premierminischter in sy Regierig yydrätten isch.

Burgerchrieg 1979–1982

Im Februar 1979 sin intärni Differänzen in Regierig eskaliert un dr Premierminischter Habré het in dr Hauptstadt N´Djamena syni Druppe gege d Armee vum Malloum gschickt. Dr Malloum isch us em Amt gjagt wore, aber dr Burgerchrieg, wu dodrus entstanden isch, het di zäntral Regierig bedytigslos gmacht. Jetz hän au anderi afrikanischi Regierige interveniert.

E Serie vu vier internazionale Kumferänze, wu zerscht vu Nigeria, speter vu dr Organisation vu dr afrikanische Staate (OAU) finanziert iworen isch, het si Mie gee, d Frakzione vum Tschad zämmezbringe. Uf dr vierte Kumferänz, wu im Augschte 1979 in dr nigerianische Hauptstadt Lagos abghalte woren isch, isch bschlosse wore, im Novämber vum nämlige Johr en Ibergangsregierig mit eme Mandat fir 18 Monet (National Unit Transition Government (GUNT)) z bilde. Dr Goukouni Oueddei, wu us em Norde gstammt isch, isch Bresidänt wore, dr Colonel Kamougué us em Side Vizebresidänt un dr Habré Verdaidigungsminischter. Die Koalizion isch aber bal wider ussenanderbrochen un im Jänner 1980 het s wider Kämpf gee zwische dr Duppe vum Goukouni un däne vum Habré. Mit libyscher Unterstitzig het dr Oueddei bis zum Johresänd d Kuntroll iber d Hauptstadt un anderi Stedt iberchuu. Wu är un dr Gaddafi im Jänner 1981 d Verainigung vum Tschad un Libye aagchindet hän, isch dr Oueddei unter starke internazionale Druck grote. Libye het uf franzesische Druck syni Druppen us dr Hauptstadt wider mießen abzie un dr Habré het mit Hilf vu egyptische, sudanesische un US-amerikanische Druppe dr Oueddei chennen us em Amt verdränge.

D Era Habré

In dr Zwoote Republik, wu dodermit aagfange het, isch s zue schwäre Mänscherächtsverletzige chuu, s het schetzigswys 40.000 bolitischi Mord gee. Faktisch isch s Land ab 1983 am 16. Braitegrad zwaidailt gsii, im Norde het s libysch Militer gherrscht, voir allem Aouzou-Straife. In dr Johr 1986 un 1987 sin di tschadische Regierigsdruppe mit dr Hilf vu dr Franzosen in d Offensive gange (Operation Épervier). Di libysche Druppe sin us allne Stitzpinkt bis uf dr Aouzou-Straife verdribe wore.

Anne 1989 isch dr Verdrag vu Algier iber di fridlig Regelig vum Aouzou-Gränzkumflikt unterzaichnet wore. Im Johr druf het vor em Internazionale Grichtshof (IGH) z Den Haag e Verhandlig iber dr Aouzou-Konflikt aagfange. 1994 isch dr Aouzou-Straife dur dr IGH wider em Tschad zuegsproche wore un Libye het syni Druppen abzoge.

Dr Habré isch im Dezämber 1990 dur di bewaffnet Opposizion vum Mouvement Patriotique du Salut vum Idriss Déby gstirzt un in d Flucht dribe wore. Är het im Senegal Asyl gfunde. Im Spotjohr 2005 het di belgisch Juschtiz wäge Mänscherächtsverletzige in syre Amtszyt en internationale Haftbefähl gege ne uusgstellt. Dr Senegal het en aber nit uusgliferet. Schließlig isch er am 30. Juni 2013 feschtgnuu woren un vor eme Sondergricht z Dakar aagchlagt wore. Am 30. Mai 2016 isch dr Habré zuen ere läbeslange Freihaitsstrof verurdailt wore.

D Era Déby

Am 28. Februar 1991 isch e Meebarteiesischtem yygfiert un dr Idriss Déby isch Bresidänt wore. Är het derno au d Wahlen im Johr druf gwunne. Unter Déby sin d Beziehige zum Muammar al-Gaddafi un dr Demokratische Republik Kongo widerhärgstellt wore. 1993 het d Nazionalkumferänz en Ibergangsverfassig, -barlamänt un –regierig bschlosse. Im Dezämber 1994 un Jänner 1995 het s e Wehlerregischtrierig gee, wu aber wäge Uuregelmäßigkaite vum Oberschte Grichtshof wider annulliert woren isch, sällewääg isch d Ibergangsfaas nomol verlengeret wore. Anne 1996 isch di nei Verfassig in eme Referändum aagnuu wore.

Am 3. Juli 1996 het s Stichwahle gee zwisch em Déby un em Wadel Abdelkader Kamougué. Am 14. Juli 1996 het d Cour d’Appel s offiziäll Ändergebnis verchindet: Déby 69 % vu dr Stimme, Kamougué 31 %. In dr Barlemäntswahle aafangs 1997 het s des Ergebniss gee: MPS 66 Sitze, URD 29, UNDR 14, UDR 4, RDP un PLD je 3, AND 2 un UNRT, CNDS, FAR, ACTUS je 1 Sitz.

Ändi 1998 hän bewaffneti Ussenandersetzige zwische Regierigsdruppen un Rebällen um dr Youssouf Togoïmi im Tibesti aagfange. Im Dezämber 2001 het d Regierig e Friidesabchuu mit dr Rebälle abgschlosse.

Syt 2003 sin all mee sudanesischi Flichtling vor em Darfur-Kumflikt in dr Tschad gflichtet. Wel d Dschandschawid-Rytermilize vu Darfur au in dr Gränzregionen aktiv wore sin, het dr Darfur-Kumflikt au uzf dr Tschad ibergriffe. Mit em Aagriff vu dr Rebällenorganisazion Rassemblement pour la Démocratie et la Liberté (RDL) un Socle pour le changement, l'unité et la démocratie (SCUD) uf d Stadt Adré an dr Gränze zum Sudan am 18. Dezämber 2005, sin d Kumflikt wider eskaliert, dr Tschad het em Sudan vorgworfe, ass dä d Rebällen unterstitze diei. Mitti April 2006 isch s zue Kämpf um d Hauptstadt mit dr Rebälle chuu, wu sich in dr Front uni pour le changement (FUC) zämmegschlosse hän. Frankrych het d Regierig vum Déby unterstitzt. Dr Tschayd het di diplomatische Beziehige zum Sudan abbrochen un im Novämber 2006 isch fir großi Dail vum Land dr Uusnahmzuestand uusgruefe wore.Mit dr FUC isch e Friidesverdrag gschlosse wore, aber anderi Rebällegruppehän all mee d Kontroll iber dr Oschte vum Land gwunne. Unter Vermittlig vu Libyen isch am 26. Oktober 2007 e Waffestillstand zwisch em Bresidänt Déby un vier Rebällegruppen unterzaichnet wore. Ändi Novämber speter sin aber wider Kämpf im Oschte vum Land uusbroche. Zum Schutz vu dr Zivilbevelkerig un dr Flichtling vu Darfur isch d UN-Mission MINURCAT bschlosse wore. Im Februar 2008 het s Kämpf in dr Hauptstadt N'Djamena gee.

Verwaltigsgliderig

Ab 2008 isch dr Tschad in 22 Regionen yydailt gsii. Syt d Region Ennedi im Septämber 2012 dailt woren isch, sin s 23 Regione.

Region	Hauptstadt	Département
Batha	Ati	Batha Est, Batha Ouest, Fitri
Chari-Baguirmi	Massenya	Baguirmi, Chari, Loug Chari
Hadjer-Lamis	Massakory	Dababa, Dagana, Haraze Al Biar
Wadi Fira	Biltine	Biltine, Dar Tama, Kobé
Barh El Gazel	Moussoro	Barh El Gazel Nord, Barh El Gazel Sud
Borkou	Faya-Largeau	Borkou, Borkou Yala
Ennedi-Oscht	Am-Djarass	Am-Djarass, Wadi Hawar
Ennedi-Wescht	Fada	Fada, Mourtcha
Guéra	Mongo	Barh Signaka, Guéra
Kanem	Mao	Kanem, Nord-Kanem, Wadi Bissam
Lac	Bol	Mamdi, Wayi
Logone Occidental	Moundou	Dodjé, Lac Wey, Ngourkosso
Logone Oriental	Doba	La Nya Pendé, La Pendé, Monts de Lam, Lanya
Mandoul	Koumra	Barh Sara, Mandoul Occidental, Mandoul Oriental
Mayo-Kebbi Est	Bongor	Mayo-Boneye, Kabbia, Mont d'Illi (1), Mayo Lemie
Mayo-Kebbi Ouest	Pala	Lac Léré, Mayo-Dallah
Moyen-Chari	Sarh	Barh Köh, Grande Sido, Lac Iro
Wadai	Abéché	Assoungha, Djourf Al Ahmar, Ouara
Salamat	Am Timan	Aboudeïa, Barh Azoum, Haraze Mangueigne
Sila	Goz Beïda	Djourouf Al Ahmar, Kimiti
Tandjilé	Laï	Tandjilé Est, Tandjilé Ouest
Tibesti	Bardaï	Tibesti Est, Tibesti Ouest
Ville de N’Djamena	N’Djamena	10 arrondissements municipaux

Literatur

• Jean Chapelle, Le peuple tchadien, ses racines et sa vie quotidienne, L'Harmattan, Paris, 1981, ISBN 2858027285
• Pierre-F. Gonidec, La république du Tchad, Berger-Levrault, Paris, 1971
• Jacques Le Cornec, Les mille et un Tchad, L'Harmattan, Paris, 2002, ISBN 2747537234
• Joseph Tubiana (Hrsg.), L'identité tchadienne. L'héritage des peuples et les apports extérieurs, L'Harmattan, Paris, 1994, ISBN 2738426220
• Julien Decaudaveine, Le tribulations d'un ingénieur au Tchad, L'Harmattan, Paris, 2005, ISBN 2747587797

Weblingg

 Commons: Tschad – Sammlig vo Multimediadateie

• Länder- und Reiseinformationen des Auswärtigen Amtes
• Informationen zur Erdölförderung in Tschad einer Initiative von EIRENE DEUTSCHER ZWEIG, e. V.
• N-Tv.de-Meldung zum Korruptionsbericht 2005 der Organisation Transparency International (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv)[1] [2] Vorlage:Toter Link/www.n-tv.de
• LE MONDE diplomatique – Öl im Tschad: Ein fragwürdiger Segen
• Charte vum Tschad