Français régional

Mit Français régional oder Regionalfranzösisch (frz. Ussprooch: [fʁɑ̃sɛ ʁeʒjɔnal]) meint mer regionali Varietäte vo dr französische Sprooch, wo nit zue de traditionelle Patois grächnet werde, sich aber einewäg vo de Norm vùm Standardfranzösische ùnterscheide. Si ùnterscheide sich vo dr Standardsprooch dur de Wortschatz, d Phonologi, ùn d Grammatik ùn sin meischt vùm Substrat vo de traditionelle Sprooche ùn Dialäkt vo Frankrych beyflùsst.

S Français régional sött nit mit de Langues d’oïl verwäggslet werde. D Langues d’oïl sin di traditionelle galloromanische Dialäkt wo in Nordfrankrych, Belgie ùn em nördlichschte Deil vo de Romandi gschwätzt werde oder worde sin, ùn ùff s Vulgärlatiin zrùggönn. Bim Français régional handlets sich dergäge um di hütigi Ùmgangssprooch, wo sich vùm Standardfranzösisch nit bsùnders ùnterscheidet ùn au dört gschwätzt wird, wo historisch kei Langue d’oïl verbreitet gsi sin (z. B Südfrankrych, d Bretagne, s Elsass, de grööschti Deil vo de Romandi).

Ob au s Französisch vo Kanada, vo Belgie, de Welschschwyz ùn sältener, vo de ehemoolige Kolonie ùn Überseedepartements vo Frankrych als Français régional chönne bezeichnet werde, isch ùmstritte. Grad im Fall vo Kanada, Belgie ùn de Schwyz muess mer aber ùnterscheide zwüsche de nationale Varietäte vùm gschriibene Standardfranzösisch vo dänne Länder, ùn de verschiidne regionale Variante vo de gschwätzte Sprooch. Eso würdi mer s Schwyzer Standardfranzösisch warschynts nit als e Regionalfranzösisch bezeichne, s Französisch, wo vo Waadtländer gschwätzt wird, aber änder doch als Français régional vaudois.

Entstehig

d ursprüngliche Sprooche vo Frankrych

S Français régional isch e relativ jùngs Fänomen, wo syt öbe em Aafang vùm 20. Joorhùndert als Massefänomen verbreitet isch. Devor isch im grööschte Deil vo Frankrych im Alldaag gar kei Französisch gschwätzt worde, sùndern verschiidni Regionalsprooche. Im Norde sin verschiidni Langues d’oil gschwätzt worde (Normännisch, Gallo, Wallonisch, Welche usw.), im Süde isch Okzitanisch gschwätzt worde, im Südoschte Frankoprovenzalisch ùn in dr Bretagne, em Elsass, Korsika, usw. andri, nit-galloromanischi Sprooche. E Sprooch wo em Standardfranzösisch äänlig gsi isch, isch nùmme im Zäntrùm vo Frankrych, in de Gegend um Paris ùme d Alldaagssprooch gsi.

Scho ab em Änd vùm 18. Joorhùndert het e Entwigglig yygsetzt, wo di regionale Patois ùn Sprooche vùm Französisch vo Paris verdrängt worde sin. In de Regel isch die Entwigglig vo de Stedt ussgange; in de ländliche Gegende het de Prozäss in de Regel ersch im frie 20. Joorhùndert yygsetzt. Wichtigi Daate sin zum Byspil d Yyfierig vo de Schuelpflicht 1882, d Yyfierig vo de Wehrpflicht ùn spööter s Ùffcho vùm Radio. S Französisch isch aber vo de lokale Sprooche beyflùsst worde wyl s Französisch als Fremdsprooch glehrt worde isch. D Sprecher vo de Lokalsprooche hen eso s Französisch fonetisch, morfologisch ùn syntaktisch beyflùsst, ùn e Zwüscheform zwüsche ihrer Regionalsprooch ùn em Standardfranzösische gschaffe. Usserdäm het in viilene Fäll schynts au s Schriftbild e groossi Roll gspiilt. Luut em Bernard Pöll duet des zum Byspil erkläre, worùm es in viilene Forme vùm Français régional weeniger stummi Buechstabe git wie im Standardfranzösische

Mit de Zyt hen sich die Sproochspiilarte stabilisiert ùn sin zue eigne Sproochforme worde, wo sich unabhängig sowohl vo de Lokalsprooch wie vùm Standardfranzösische entwigglet hen. Di ursprüngliche Sprooche sin in viilene Gegende inzwüsche ganz verschwùnde, ùn spiile in de Regel kei groossi Roll mee. Di verschiidne Forme vùm Regionalfranzösisch sin hüt also d Muettersprooch vo de Lüt, wie de Bernard Pöll schryybt:

„Depuis cette époque, les FR hexagonaux se sont cependant considérablement stabilisés: de langues secondes dans la bouche de patoisants, ils sont passés au statut de langues premières.“

„Syt derre Zyt hen sich die verschiidne Regionalfranzösisch allerdings sehr stabilisiert. Vo Främdsprooche im Muul vo de Patoissprecher hen si sich zue Erschtsprooche gwandlet.“

– Bernard Pöll, 2005

Erforschigsgschicht

Vo dr Dialäktologi isch s Fänomen vùm Français régional am Aafang vùm 20. Joorhùndert zum erschte Mool ùffgriffe worde. Zum erschte Mool isch de Begriff im Joor 1906 vùm Albert Dauzat bruucht worde. De Dialäktologe isch ùffgfalle, dass es näbe de Patois ùn em Normfranzösisch (français bon usage) no andri Varietäte gee het. Scho 1886 het de Jules Gilliéron des bschriibe, ùn het dezue Français marginal oder Français provincial gsait:

„Le français provincial est le français importé dans les contrées où le langage indigène est un patois, français qui se développe selon ses propres germes et moyens de développment, et s'altère sous l’influence du patois; c’est une langue de nature essentiellement éphémère, inconsistante, individuelle, et dont l’individualité est de plus en plus marquée à mesure qu’on pénètre plus profondément dans les couches les moins cultivées de la société.“

„S Provinzalfranzösisch isch des Französisch, wo in dänne Landschafte yygfiert worde isch, wo di yyheimischi Sproochform en Patois isch. En Französisch, wo sich nooch synrer eigne Saat ùn Möglichkeite entwigglet ùn sich ùnterem Yyflùss vùm Patois verändret. Es isch e Sprooch mit ere im Grùnd flüchtige, unkonschtante, individuelle Natuur, ùn wo d Individualität devo all mee dütli isch, wiemmer in die am weenigschte kùltivierte Schichte vo de Gsellschaft füredringt.“

– Julles Gilliéron, 1886

Andri frie Begriff defür sin français patoisé (A. Meillet) oder français dialectal (Ch. Bruneau) gsi. De Jacques Damourette ùn de Edouard Pichon bezeichne in de 20er-Joor „la langue considérée telle qu'elle est parlée en un lieu donné“ als usance. Spööter sin deno erschti Monografie erschiine, wo sich gnau mit däm Regionalfranzösisch, statt mit de Patois bschäftigt hen. Des sin z. B Le français régional de la Grand’Combe (Doubs) vo 1929 vùm Félix Boillot, Le français de Marseille vùm Auguste Brun 1931 ùn Le français parlé à Toulouse vùm Jean Séguy vo 1951.

Vo de Dialäktologe im frie 20. Joorhùndert wird s Français régional meischt als instabili ùn sehr viilfältigi Varietät bschriibe, wo sehr vùm individuelle Sproochbruuch beyflùsst wär. De Bernhard Pöll meint, dass des weenig überrascht, wyl d Français régional dertemool ersch am entstande gsi wäre. In de 1970er isch des Thema wyter erforscht worde, wo mer feschtgstellt het, dass di traditionelle Patois ùn Regionalsprooche zwar all mee ussem Alldaag verschwùnde sin ùn viili nùmme no Französisch gschwätzt hen, aber regionali Ùnterschid bliibe sin. De Gérard Taverdet het 1977 e Definition versuecht. Er definiert s Français régional als la reunion de tous les faits linguistiques ORAUX et ECRITS[…]produits par des utilisateurs de la langue française et limités sur le plan géographique à un point ou à un ensemble de points plus ou moins importants also ‚s Zämmedräffe vo allene mündliche ùn schriftliche sproochlige Fakte […], wo vo de Sprecher vo de französische Sprooch bruucht werde, ùn wo sich ùff de geografische Ebeni ùff ein oder meereri mee oder weeniger wichtigi Ort bschränke‘. D Dialäktologe hen s Français régional aber nit als eigni Varietät ùn Sproochsystem aagluegt, sùndern als Zämmefassig vo isolierte Fänomen. Andri Sproochwüsseschaftler hen s Français régional scho als Ganzes aagluegt, so 1972 de Lothar Wolf. Au andri Forscher wie de Jean Séguy schryybe vo ere eigeständige Varietät: „[…] à Toulouse, il est ridicule de ‘parler moitié patois, moitié français’. C'est donc que le français local est un véritable langage organique, senti comme correct par les sujets parlants“, also ‚z Toulouse isch es lächerlig, halb Patois, halb Französisch z schwätze. Es isch also eso, dass s lokali Französisch e ächti, organischi Sprooch isch, wo vo de Sprecher als korräkt waargnoo wird.‘

Au hüt wird s Français régional viilmool no als e instabili Sammlig vo einzelne Fänomen aagluegt. So schryybt de Anthony Lodge 1993:

„It is extremely difficult to draw up a definite map of regional French…since it is essentially an unstable and unpredictable variety of French…it is not appropriate to study it as a separate, self-contained linguistic system“

„Es isch arg schweer e Charte vùm regionale Französisch z zeichne […] wyl es im Grùnd e instabili ùn unvorhersehbari Varietät vùm Französische isch […] es isch nit aagmässe, es als e eigeständigs, gschlossnigs sproochligs System z bhandle.“

– Anthony Lodge, 1993

Derwyyl gsänne es andri Sproochwüsseschaftler, bsùnders usserhalb vo Frankrych, als e eigeständigi Varietät, wo e ganzes Sproochsystem für sich isch.

Merchmool

De Albert Dauzat het scho 1906 zwei Hauptmerchmool vùm Français régional ussgmacht: Es wär dur dialäktali Merchmool beyflùsst ùn dät Archaisme bewaare, wo im Französisch vùm Zäntrùm verschwùnde wäre. De Kurt Baldinger het des 1961 um zwei Merchmool ergänzt: Eigni ùn spontani Entwigglige ùn Entlehnige uss de Regionalsprooche. Es isch nämli beobachet worde, dass s Français régional viilmool Merchmool zeigt het, wo weeder in de ursprüngliche Regionalsprooch, noch im Standardfranzösische vorcho sin.

D Verbreitig vo regionale Merchmool im Français régional muess hüt nit unbedingt mit frienere Dialäktregione oder em Sproochruum vùnere Regionalsprooch überyystimme. Des erklärt sich mit Vereinheitlichige ùn gägesytigi Entlehnige. D Gränze vo de Forme vùm Regionalfranzösisch sin also unabhängig vo de frienere Sprooch- ùn Dialäktgränze. In de Romandie isch hüt zum Byspil überall s Wort pive ‚Foorezapfe‘ für pomme de pin verbreitet, wo ursprüngli nùmme im Jura vorcho isch.

Di meischte Forscher sin langi Zyt devo ussgange, dass s Français régional vo de Sprecher als Standardfranzösisch waargnoo wird. D Sprecher wäre sich also nit bewùsst, dass si Regionalisme bruuche. So meint de René Lepelley, e Sproochwüsseschaftler uss de Normandi:

„Le patoisant sait qu'il parle patois; celui qui utilise le français régional a le plus souvent conscience de parler français… “Je parle pourtant français”, pensera-t-il.“

„De Patois-Sprecher weiss, dass er Patois schwätzt. De wo s Français régional bruucht, het meischt s Bewùsstsy Französisch z schwätze… ‚Ich schwätzt joo schliessli Französisch‘, würdi er meine.“

– René Lepelley, 1999

Sonigi Meinige sin luut em Bernard Pöll vo fascht allene Forscher deilt worde, wo sich mitem Français régional bschäftigt hen. Dergäge verträte inzwüsche viili Linguischte änder d Meinig, dass regionali Merchmool sehr wohl mee oder weeniger bewùsst yygsetzt werde, zume Vertrautheit ùn Heimligkeit z vermittle, oder um e regionali Identität z zeige. Als Byspil wird s Regionalfranzösisch vo de Provence in Südfrankrych ùffgfiert, wo di ursprünglichi Regionalsprooch, s Okzitanisch, als Zeiche vo de regionale Identität zum Deil abglööst het. Bsùnders starch schynt des in de französischsproochige Gegende usserhalb vo Frankrych ussprägt z sy. So hen inere Erhebig im Kanton Waadt 97 % mit ‚Jo‘ ùff d Froog gantwortet, ob mer en Waadtländer aa sym Akzänt chönnt erkenne, ùn 87 % hen gmeint, dass si sälber en regionale Akzänt hätte.

Für bstimmti Regione isch au d Exischtänz vùmene Dialekt-Standard-Kontinuum belait. De Fernand Carton het für d Picardie vier verschiidni Sproochvarietäte vorgschloo:

• S Standardfranzösisch
• S Français régional, wo vo de Sprecher als Französisch waargnoo wird ùn di grööschti kommunikativi Rychwyti het. Es het relativ weenig dialäktali Merchmool.
• S français local oder français dialectal, wo vo de Sprecher als Patois waargnoo wird ùn starch vùm Substrat vùm Patois kennzeichnet isch.
• De patois local, wo chuum no gschwätzt wird, wo aber de grööschte Aadeil vo dialäktale Merchmool het.

In de Normandi isch e äänligi Situation beobachtet worde. D Alexandra von Nolcken bschryybt, wie es zwüschem Standardfranzösisch (als le grand français bezeichnet) ùn em lokale Patois (als le patois normand bezeichnet) e Kontinuum git: s français normand, wo als en regionale Standard waargnoo wird, en sognante standard défectueux ùn en patois défectueux. Hüt isch d Situation luut em Bernard Pöll eso, dass de Lokalpatois vo de meischte Sprecher nümm bherrscht wird. Eso stellt sich d Froog, was hüt am andre Änd vùm Dialäkt-Standard Kontinuum stoot.

S Français régional entspricht öbe däm, wo in de dütsche Dialäktologi au als Regiolekt bezeichnet wird: e Sproochform, wo di meischte Merchmool vùm ursprüngliche Dialäkt, em Basilekt abglait het, sich aber au vo de Standardsprooch no dütli ùnterscheidet. E sonigi Situation findet sich in Nord ùn Mitteldütschland, wo s Plattdütsch ùn di mittelhochdütsche Dialäkt scho fascht verschwùnde sin ùn vùmene regional-gfärbte Hochdütsch ersetzt worde sin. Im Alemannische Sproochruum vo Dütschland git es e äänlichi Tendänz zunere regionale Ùmgangssprooch. So cha es in de regionale Ùmgangssprooch zum Byspil „Warsch geschtern eikaufe?“, heisse, wo nööcher am Hochdütsche wie am Alemannische isch.

S Français régional vo einzelne Regione

Elsass

Lueg ùff de Hauptartikel Elsässer Französisch

Im Elsass hen bis noochem zweite Wältchrieg di meischte Lüt s Französisch als Fremdsprooch glehrt, ùn drùm viili luutlichi Eigeheite vùm Elsässische ùff s Französisch überdrait. Bsùnders ùffällig debi isch d Betonig, wo nooch elsässischem Vorbild viilmool ùff de erschte Silbe vùmene Wort isch, statt wie im Französische ùff de letschte Silbe vùnere Wortgrùppe, deno dass d Ùnterscheidig zwüsche stimmhafte ùn stimmlose Konsonante viilmool nit gnau gmacht wird, ùn schliessli dass d Nasalvokal nùmme schwach nasalisiert sin oder vùmene [ŋ] gfolgt werde. Dernäbe git es au no grammatischi Abweichige ùn lexikalischi Yyflùss ussem Elsässische, wie flommakuacha/flammekueche oder chlouk/schlouk ‚Schlùck‘.

Midi

Als Midi-Französisch (Français méridional oder nooch Regione deno zum Byspil Français régional de Provence oder Parler marseillais) wird s Français régional vo Südfrankrych bezeichnet, dörte wo traditionell Okzitanisch mit syne Groossdialäkt gschwätzt worde isch, wo aber inzwüsche starch zrùggdrängt isch. De Akzänt vo de Midi isch innerhalb vo Frankrych sehr bekannt ùn wird au viilmool für parodistischi Zwegg yygsetzt. Wyl s Okzitanisch in viile Gegende chuum no gschwätzt wird, die Region aber einewäg e starchi eigni Identität bhalte het, spiilt s Regionalfranzösisch vo de Midi viilmool d Roll vùnere identitätsstiftende Regionalsprooch. De datsächlichi Bruuch vo däm Akzänt chùnt ùff d Gegend, d Person ùn d Situation aa. Er wird am meischte vo Lüt in ländliche Gegende, de ältre Generatione ùn in gwüsse Stedt wie zum Byspil Marseille gschwätzt, wonner e starchi Roll für d Lokalidentität spiilt.

Phonologi

• S Midi-Französisch het e drüü-stuuffigs Vokalsystem, im Gägesatz zum Standardfranzösisch wo e vier-stuuffigs het. Zwüsche /e ø o/ ùn /ɛ œ ɔ/ wird nit ùnterschide, sùndern inere ùffnige Silbe isch es ällewell [e ø o], un inere gschlossnige [ɛ œ ɔ]. D Wörter fais, avais, c’est werde im Midi [fe], [ave] ùn [se] ussgsproche; im Standardfranzösisch als [fɛ], [avɛ] ùn [sɛ]. En Ergebniss devo isch, dass j’irai ‚i gang‘ ùn j’irais ‚i gingi‘ glych ussgsproche were

oder dass Saule ‚Weide‘ ùn sol ‚Bode‘ glych sin.

• E wichtigs Merchmool vùm Midi-Akzänt isch d Denasalisierig vo de Nasalvokal. Di französische Nasalvokal sin nùmme zum Deil nasaliert ùn de Nasal, wo drùff folgt wird meischt ussgsproche. So wird pain ‚Broot‘ nit als [pɛ̃] ussgsproche sùndern als [pɛɛ̃ŋ]. Exemple wird als [ezaãmplə] ussgsproche ùn le interieur als [lɛɛ̃nterjœr].
• Allerdings isch d Ùnterscheidig zwüsche de Nasalvokal /œ̃/ ùn /ɛ̃/ (brun - brin), wo im Französisch vo Paris am Verschwinde isch, im Süde guet erhalte.
• De Schwa wird imene groosse Deil vùm Midi am Änd vùmene Wort ussgsproche. So werde z. B. plante ‚Pflanze‘ oder avec ‚mit‘ als [plaãntə] ùn [avɛkə] ussgsproche. Usserdäm wird de Schwa im Inere vùmene Wort vor eme einzelne Konsonant ussgsproche: appelants ‚Aaruefer‘ [apəlaãnt]. oder pneu ‚Reife‘ als [pənø]. Allerdings lait d Schwaerhaltig-Isoglosse wyter südlich vo dr alte Sproochgränz zwüsche de Langues d’oil ùn de Langue d’oc; de Schwa verschwindet meischt aa de südliche Gränz vùm Limousin ùn dr Auvergne.
• Im Süde wird nit zwüschem “helle” /a/ ùn “dùnkle” /ɑ/ a ùnterschide. Beids isch [a] (Die Ùnterscheidig isch im Norde vo Frankrych ùn in dr Standardsprooch au am verschwinde, isch aber z. B. im Québecois ùn im Schwyzer Französisch guet erhalte).
• Bsùnders ùffällig isch au, dass es e Silbebetoonig git, wo ussem Okzitanische überno worde isch. Statt wie im Französische, wo di letschte Silbe vùnere Wortgrùppe betont wird, werde im Midi-Französisch viilmool au anderi Silbe betont. So wird cerise ‚Chrise‘ als [səˈʁizə} ussgsproche, mit Betonig ùff de zweite Silbe (ùn dezue no mit däm Schwa, wo sùnscht nit ussgsproche wird).
• Im Midi werde Konsonantehuufe viilmool reduziert: exemple wird als [ezaãmplə] ussgsproche.
• S “r” wird im Süde viilmool grollt [r].

Wortschatz

• chocolatine (Pain au chocolat)
• chabichou – Poitou ‚Schoofschäs‘
• fenestrons (Fenschterli) vo Provençalisch fenestroun.
• mas (Buurehuus i der Provence)
• gone – Lyon ‚Balg‘
• bouscatier – Provence ‚Wäldler im Sinn vo Person ussem Wald‘
• il se le mange – Toulouse ‚er isst es‘ Standardfranzösisch: il le mange
• espérer ‚warte‘; standardfranzösischi Bedütig: ‚hoffe‘.

Ùnterbretagne

Im Weschte vo dr Bretagne isch bis in d 1950er-1960er Joor vorallem ùffem Land hauptsächlig Bretonisch gschwätzt worde. Inzwüsche het sich s bretonischi Sproochbiet allerdings scho fascht ganz ùffglöost ùn d Sprooch isch innerhalb vo de näggschte Generatione vùm Ussterbe bedroot. Allerdings sin die Merchmool vorallem dörte verbreitet, wo s Bretonisch ersch vor chùrzem verschwùnde isch.

Phonologi

• D Betonig fällt oft ùff d Penultima, also di vorletschti Silbe vùmene Wort. Des fiert viilmool zur Schliessig vo Vokal: /ɔ/ wird viilmool zue [o]; bricoler ‚zämmeflicke‘ wird als [bʁiˈkole] ùn aura ‚wird ha‘ als [ˈoʁa] ussgsproche.
• Usserdäm werde stimmlosi Plosiv behuucht ussgsproche: paroir wird [pʰaʁwa].
• Im Bretonische git es e Ussluutverhärtig, wo sich au im Français régional zeigt: perdre ‚verliere‘ oder creuse ‚graabe‘ werde als [pɛʁt] ùn [kʁøs] ussgsproche..

Grammatik

• Typisch für d Bretagne isch d Übertragig vo bretonische Konschtruktione mit gant ‚mit‘: Je voudrais avoir la paix avec moi oder mais un café ira avec moi”
• Konschtruktione mit que: mais quelle femme que vous étes?.

Normandi

In de Normandi isch bis in d 1960er-1970er no viil Normännisch gschwätzt worde, wo inzwüsche aber als Ùmgangssprooch vùm Französisch abglööst worde isch. Nùmme no in mange Domaine (z. B. de Fischer, Viehhändler, sältener au no ùnter de Buure) het sich s Normännisch bis jetz e weng ghalte. In viile Familie isch s Normännisch noochem Dot vo de Groosseltre verschwùnde. Im Français régional vo de Normandi finde sich aber no viili Spuure uss dr alte Sprooch.

Phonologi

• S Französisch in de Normandi ùnterscheidet zwee Nasalvokal wo im grööschte Deil vùm französische Sproochruum ùn im Standardfranzösisch scho lang verschmùlze sin. In de Normandi werde en ùn an ùnterschide: s erschti isch en Vordervokal wo ùff e latiinischs e zrùggoot ùn [ã] ussgsproche wird, s zweiti goot ùff e latiinischs a zrùgg, isch en Hintervokal ùn wird [ɑ̃] ussgsproche. Im Standardfranzösisch git es nùmme de zweite Vokal. So werde z. B. Wörter wie avant ‚füre‘ ùn avent ‚Advent‘ oder sang ‚Bluet‘ ùn cent ‚hùndert‘ ùnterschide.
• Im Süde vùm Cotentin ùn weschtlich vo der Orne wird s /r/ als Zùngespitze-r ussgsproche.
• Im Französische vo de Normandi wird vo viile Lüt zwüsche chùrze ùn lange Vokal ùnterschide. De Ùnterschid zeigt sich zum Byspil zwüschem Singular ùn Plural in Wörter, wo miteme Vokal ände. So werde chat ùn chats ‚Chatz/Chatze‘, ami ùn amis ‚Fründ‘, sabot ùn sabots ‚Holzschue‘, vent ùn vents ‚Wind‘ oder jardin ùn jardins ‚Garte/Gärte‘ unterschide. E männligs ùn wyybligs Adjektiv werde au dur d Vokallängi ùnterschide: z. B. joli ùn jolie ‚hübsch‘. Im Standardfranzösische isch d Vokallängi glych.

Wortschatz Viili Wörter, wo in de Normandi bruucht werde ùnterscheide sich vo de Wörter uss de Standardsprooch oder hen kei Entsprächig im Standardfranzösisch ùn in andre Regione vo Frankrych:

• Französischstämmigi Wörter
  • barrer ‚e Dür zuesperre‘, Standardfranzösisch: fermer à cle
  • clenche ‚Dürchnopf‘, Standardfranzösisch: poignée de porte
  • redoubler ‚in syne eigne Fuesstapfe zrùggo‘
  • tuile ‚Fritierofe‘
• Normännischi Wörter
  • charbonnette ‚Holzchohle‘
  • ensaucer ‚Salat mit ere Soss dressiere‘
  • goûtu ‚öbis, wo schmöggt‘
  • savoureux ‚öbis, wo guet schmöggt‘
  • chasse ‚Hohlwäg‘, ùff Standardfranzösisch bedütet des Wort ‚Jagd‘
  • horzain ‚öber vo usserhalb vo de Normandi‘
  • rocailler ‚zwüsche Felse fische‘
  • ouiner ‚pläre, hüüle‘
  • viper ‚gelschtere‘
• Archaischi Wörter
  • acre ‚Hektar, ussem Normännisch in s Änglisch entlehnt worde‘
  • annuit ‚hüt‘
  • brésiller ‚zerbröösle‘
  • purer ‚de Appetit verderbe‘; Standardfranzösisch: dégoûter
• Germanischi Wörter
  • achocre ‚ungschiggt‘; Französisch: maladroit)
  • moque ‚Mogge, e Dongfäss für z. B. Cidre‘
  • éluger ‚lengwyyle‘; Skandinavisch: lyja ‚schlo‘
  • guignon ‚Stechginschter‘;, Skandinavisch: hvein
  • muler ‚ignoriere‘; Skandinavisch: muli ‚Muul‘
  • melle ‚Ring‘; Skandinavisch: mella

Redewändige In de Normandi git es z. B. Redewändige wie:

• Sérieux comme une vache qui pisse – ‚ernscht wie e Chue bim Seiche‘
• Adroit de ses mains comme un cochon de sa queue – ‚mit syne Händ gnauso gschiggt, wie e Sau mit sym Schwanz‘
• Franc comme un âne qui recule – ‚muetig wie e Esel wo zrùggwyycht‘

Wallonie

Im französischsproochige Deil vo Belgie ùn emene Deil vo Nordfrankrych isch bis i d 1970er s Wallonisch wyt verbreitet gsi. Inzwüsche wird s Wallonisch nùmme no vo circa 15% vo de Wallone gschwätzt. D Ùmgangssprooch isch meischt s belgischi Französisch.

Phonologi

• D Ùnterscheidig vo de Nasalvokal /œ̃/ (wie im Wort un ‚eis‘) ùn /ɛ̃/ (im Wort vin ‚Wyy‘) wo im Französisch vo Paris am Verschwinde isch, isch i Belgie erhalte.
• Äänlig wie in de Normandi isch d Vokallängi phonemisch, e Vokal am Änd vùmene Wort wird bi wyybligi Adjektiv lenger ussgsproche.
• Statt de Ùnterscheidig zwüschem “helle-a” /a/ ùn “dùnkle-a” /ɑ/, wird d Vokallängi ùnterschide: /pat/ patte ‚Doobe‘ ùn /paːt/ pâte ‚Deig‘ statt /pat/] ùn /pɑt/. Im Standardfranzösisch wird die Ùnterscheidig meischt überhaupt nümm gmacht, si isch aber im Süde, in de Schwyz ùn z Québec no erhalte.
• Im Belgische Französisch git es e Ussluutverhärtig wie z. B. im Standarddütsche: [ʁos] ‚Roos‘ oder [bɛlʃ] ‚belgisch‘.
• De Luut /ɥ/ isch mit /w/ zämmegfalle: huit ‚acht‘ isch [wit] statt [ɥit]..
• S stummi /h/ wird ussgsproche.

Wortschatz

• cramer ‚verbrenne‘; Standardfranzösisch: brûler.
• Petèye-crompire ‚E Erdöpfel wo im ùffene Füür broote worde isch‘
• septante ùn nonante ‚70 & 90‘; Standardfranzösisch: soixante-dix ùn quatre-vingt-dix
• quelque chose pour moi manger.

Korsika

Ùff Korsika wird zum Deil no Korsisch gschwätzt, e Sprooch, wo mit de toskanische Dialäkt vùm Italienische nooch verwandt isch.

Phonologi

• S ”r” wird als [ɾ] ussgsproche.
• /st/ ùn /t/ + Konsonant werde Palatalisiert.
• Di korsischi Konsonantemutation wird mangmool übertraage: [o vɾɑ̃swa] statt [o fʁɑ̃swa] (oh François!)..

Grammatik

• Im Korsische cha d Verbalphrase am Änd vùmene Satz wiiderholt werde, des daucht au im Français régional ùff:

Korsichs Französisch:Ton père, il chante très bien, il chante ‚dyn Vater, er singt arg guet, er singt‘

Korsisch: U to babbu, canta bè, canta

• Mangmool werde korsischi Formulierige au diräkt übersetzt:

Korsischs Französisch: Donnez-moi un de plus ‚gönd si mir no eis mee‘

Korsisch: Damni unu di più

Standardfranzösisch: donnez-moi encore un

Korsischs Französisch: Ça touche à toi ‚Du bisch dra‘

Korsisch: Tocca à tè

Standardfranzösisch: C’est ton tour

• Im Französische wird e Möglichkeit in de Zuechùmft mitem Conditionel oder Subjunctiv ussdrùggt, im Korsische aber dur s Imperfekt. Des findet mer deno au im korsische Regionalfranzösisch:

Korsischs Französisch: Si je faisais cela, j’étais malade ‚wenni des mache würdi, wäri chrank‘

Korsisch: Se facia quessa era malatu

Standardfranzösisch: Si je faisais cela, je serais malade

• Hüüfig sin au diräkti Entlehnige ussem Korsische:

Korsischs Französisch: Je me suis straccié les pantalons ‚I ha mer d Hoos verrisse‘ – straccié vo korsisch straccià ‚rysse‘

Standardfranzösisch: Je me suis déchiré les pantalons.

Guadeloupe

S Regionalfranzösisch vo Guadeloupe isch e Byspil für e Français régional vùmene Überseedepartement vo Frankrych. Dörte isch näbem Standardfranzösisch vo de Oberschicht sùnscht eigetli Antille-Kreolisch gschwätzt worde. Hüt lehre aber praktisch alli Chinder aber au oder nùmme Französisch, ùn d Kreolsprooch vo Guadeloupe isch möglicherwys e gföördeti Sprooch. Glychzytig het des aber au zum Entstoo vùnere regionale Form vùm Französische gfiert, wyl statt em Kreolische, jetz au s Französisch e alldääglichi Ùmgangssprooch isch.

Phonologi

• Es werde im Verglych zum Pariser Französisch, wo nùmme s Änd vùnere Wortgrùppe betoont, verschidni Silbe innerhalb vùmene Satz betoont. Des git em Französisch vo Guadeloupe e charakteristischi Singsang-Intonation.
• Bi de Vokal git es schynts no kei stabils System, sùndern d Vokal sin je nooch Person no rächt verschide.
• S Phonem /r/ wird am Silbeaafang vor ungrùndete Vokal als [ʁ] ussgsproche. Nooch bilabiale oder labiodentale Konsonante, vor grùndete Vokal ùn am Schlùss vùmene Satz, wird es dergäge als [ɰ], [w] oder [ɐ] ussgsproche. Also repas [ʁəpa] ‚Maalzyt‘ ùn riz [ʁi] ‚Ryys‘, aber français [fɰɑ̃sɛ] ‚französisch‘, dormir [dɔʁmiw] ‚schloofe‘ oder venir [vəniɐ] ‚cho‘.
• In Konsonantegrùppe am Wortänd werde /l/ ùn /r/ viilmool ussglo: quatre [kat] ‚vier‘ oder table [tab] ‚Disch‘. Des chùnt zwar au im Pariser Französisch vor, isch aber z Guadeloup viil hüüfiger wie dört.
• Wänn e Plosiv nooch eme Nasalvokal chùnt, no wird de Plosiv viilmool dur en nasale Konsonant ersetzt: jambe ‚Bai‘ isch [ʒɑ̃m] statt [ʒɑ̃b] oder prendre ‚nee‘ isch [pʁɑ̃n] statt [pʁɑ̃dʁ].
• Bi mange Lüt werde /t/ ùn /d/ vor de Vordervokal /i/ ùn /y/ ùn de Approximante /j/ ùn /ɥ/zue [t͡s] ùn [d͡z] affrikatisiert: dire ‚sage‘ isch [dziɐ] oder partie ‚Deil‘ isch [paʁtsi].

Wortschatz

• Di meischte Entlehnige ussem Kreolische sin vo Sache, wo mer nùmme in de Karibik findet. Zum Byspil de Tintefisch le chatrou, d Frùcht le corossol, d Deigware la dombré oder le gwoka, e Art Drommel. Dernäbe git es au Neuschöpfige wie giraumonade ‚Chürbisbabbe‘.
• Dernäbe git es Wörter ussem Kolonialfranzösisch, wo in Frankrych hüt chuum mee bruucht werde: présentement statt actuellement ‚zur Zyt‘ oder prendre fin statt être fini ‚fertig sy‘.
• Vorallem bi ältre Lüt: schriftsproochlichi Formulierige, warschynts über d Schuel vermittelt, statt alldäglichere: lorsque statt quand ‚wänn‘ oder mets statt plat ‚Ässe‘.

Grammatik

• Es git e Preferänz, Wörter zämmezsetze, statt si wie im Französisch vo Frankrych mit de z verbinde. Öbe sapin Noël statt sapin de Noël ‚Chrischtbaum‘ oder punch coco ‚Kokuspùnsch‘. Des chùnt wohl ussem Kreolische, wo Wörter au gern eso bildet.
• Zum Deil werde d Artikel, Präpositione ùn äänligi Wörter ussglo, wyl die im Kreolische nit viil bruucht werde oder unbekannt sin. Zum Byspil on fait punch coco statt on fait du punch coco ‚mer macht Kokusnùss-Pùnsch‘ oder on mange avec le riz et le jambon statt on le mange avec le riz et le jambon ‚mer isst en mit Ryys ùn Schinke‘.
• Gwüssi Präpositione werde au andersch bruucht, öbe dans, wo eigetli ‚in‘ bedütet, im Regionalfranzösisch vo Guadeloupe aber viilmool d Fùnktion vo sur ‚ùff‘ übernimmt: mettre du madras dans sa tête ‚en farbigs Duech ùff syn Chopf due‘. Des isch vùm kreolische adan beyflùsst, wo ‚ùff‘ ùn ‚in‘ cha bedüte.

Insgsamt chönnt mer aber no nit sicher sage, welli vo dänne Merchmool sich werde stabil halte, ùn welli änder en Yyflùss vùm Kreolische isch, wo bi jüngre Lüt, wo s Französisch als Erschtsprooch schwätze, verschwinde werde

Weblinks

• www.tonaccent.ch - E Projekt, wommer verschidni Welschschwyzer Akzänt söll zueordne

Literatur/Quelle

• Ayres-Bennet, Wendy: A History of the French Language through Texts. Routledge, London, Ontario 1996. 
• Ager, Dennis: Sociolinguistics and Contemporary French. Cambridge University Press, 1990. 
• Blanchet, Philippe: Idiome spécifique et culture populaire: le français régional de Provence. In: L'Information Grammaticale. Band 43, 1989 (http://www.persee.fr/doc/igram_0222-9838_1989_num_43_1_1979). 
• Jaffe, Alexandra: Ideologies in Action. Language Politics on Corsica. Mouton de Gruyter, Berlin / New York 1999. 
• Lepelley, René: La Normandie dialectale. Presses Universitaires de Caen, 1999. 
• Lodge, Anthony: French- from Dialect to Standard. Routledge, London, Ontario 1993. 
• Pöll, Bernhard: Le français langue pluricentrique ?: Études sur la variation diatopique d’une langue standard. Peter Lang, Frankfurt am Main 2005. 
• Pustka, Elissa: Le français régional émergent en Guadeloupe. In: Bulletin Phonologie du Français Contemporain. Band 7, 2007. 
• Rickard, Peter: A History of the French Language. Hutchinson University Library, London 1974. 
• Radatz, Hans-Ingo: Französisch, Bretonisch und...Gallo- Ist die Bretagne dreisprachig? 1997 (http://user.uni-frankfurt.de/~hradatz/GALLO.pdf).